1. Nazariya simvollari.
2. Nazariya formulalari.
3. Nazariya aksiomalari.
4. NazariYNing keltirib chiqarish qoidalari.
5. Nazariya teoremalari.
|
Kompyuter lingvistikasining asosiy vazifalari: a) tillarni o’qitish; b) bilimlarni tek-shirish;v) matnlarni turli jihatdan avtomatik tahrirlash; g) mashina tar-jimasi uchun mo’ljallan-gan dasturlar ni ishlab chiqish; d) lug’atlarni va kompyuterdagi matnni statistik tahlil qilish.
|
1-5- haftalar
|
4
|
1. Tilshunoslikda matematik metod-larni qo’llash.2. Mantiq funktsiyalari va ularning berilishi.
3. Mulohazalarni hisoblashning formal nazariyasi.O’tgan asrning o’rtalaridan boshlab tilshunoslikda matematik metodlarni qo’llash keng ommalasha boshladi. Bunda asosan 3 xil metodlardan foydalaniladi: 1.To’plam nazariyasi. 2. Mantiq algebrasiga asoslangan transformatsion metod. 3. Statistik metod.
|
2. Mantiq algebrasiga asoslanilgan trasformatsion metodda gapning shakli o’zgartiriladi, lekin bu uning mazmuniga ta’sir ko’rsatmaydi. Bu metod asoslari Amerika tilshunos-ligida Charli Liz va Xomskiylar tomonidan ishlab chiqilgan.
3. Matematika statistik metodidan tilshunoslikda,ayniqsa,til o’rgatish jarayonida keng foydalaniladi.
|
6-hafta
|
4
|
J.Bul mantiq operatsiyalari uchun quyidagi simvollarni kiritdi:
1.Predmetlarning borligini belgilash uchun x, y, z harflarini kiritdi. 2. Predmetlarni sifatini belgilash uchun katta lotin X, Y, Z harflarini kiritdi. 3. Bir-biriga akslantirilgan mulohazalar uchun perpendikulyar belgisini kiritdi…
|
1-teorema. Shu tariqa, berilgan sodda gaplardan qo’shma gaplarni hosil qilish mumkin, ular ma’no jihatidan turlicha bo’lishi mumkin.
1-teoremadan kelib chiqadiki, mantiq algebrasi funktsiyalarining soni argumentlar sonining o’sishi hisobiga juda tez o’sadi..
|
7-hafta
|
4
|
Aksomatik nazariya quyidagi holat-lar aniqlanganida haqiqiy hisoblanadi: Nazariya ifodalarini tavsiflash uchun zaruriy bo’lgan nazariya sivollari-harflar, belgi-lar yoki raqamlar. Naza-riya formulalari, ya’ni nazariyada fikrlangan barcha ifodalarning tavsifi. 3.3.Nazariya aksiomalari (boshlang’ich va mutlaqo to’g’ri deb hisoblangan formulalar).
|
Tilga matematik yondashuv, nazariya simvollari, nazariya formulalari, nazariya aksiomalari, nazariYNing keltirib chiqarish qoidalari, nazariya teoremalari, matematik mantiq va tillarni formal lashtirishning uzviy bog’liqligi.
|
8, 9 –haftalar
|
6
|
1-teorema. Shu tariqa, berilgan sodda gaplardan qo’shma gaplarni hosil qilish mumkin, ular ma’no jihatidan turlicha bo’lishi mumkin.
1-teoremadan kelib chiqadiki, mantiq algebrasi funktsiyalarining soni argumentlar sonining o’sishi hisobiga juda tez o’sadi. Shu uchun hatto uncha ko’p bo’lmagan argumentlari sonini ham jadvalda ko’rsatish imkoni mavjud bo’lmaydi.
|
Bu ayniyatlar osonlikcha tekshirilishi mumkin. Formulani yozishni soddalashtirish maqsadida quyidagi-cha tartibni belgilash mumkin: «&» operatsiyasi «V» operatsiyasidan kuchlidir, agar qavslar bo’lmasa, unda avval «&» operatsiyasi, so’ngra esa «V» operatsiyasi bajariladi. Bundan tashqari, assotsiativlik qonu-niga binoan uchun va formulalari o’rnida ifodalaridan foydalanish mumkin.
|
10-hafta
|
6
|
Mazkur ma’ruzada ingliz tili grammatikasining aksiomatik nazariyasi bayoniga asoslanamiz. Xuddi shu qolipda (tilning o’z xususiyatlari hisobga olishgan holda) o’zbek, rus va boshqa tillar grammatikasining aksiomatik nazariyalari ham tavsiflanish mumkin. Bizning nazariyamizning predmeti ingliz tilidagi gaplardir (ya’ni ixtiyoriy so’zlarning ketma-ketligi). Teorema sifatida ingliz tilida to’g’ri hisoblangan gap konstruktsiyalari ko’rib chiqiladi.
|
Ingliz tili aksiomatik nazariya-sining punktlarini keltiramiz: Aksiomatik nazariYNing simvollari: til harflari, tinish belgilari va mantiqiy operatsi-yalarning belgilari. Aksiomatik naza-riYNing formulalari: (ingliz tilidagi so’zlar), ular maxsus kengaytirilgan lug’atda keltiriladi.Ingliz tili aksio-malari: (gaplarning dastlabki to’g’ri konstruktsiyalari).A1 ega Q kes Q to’ld Q hol (kengaytirilgan tasdiq gap konstruktsiyasi) Modther bought milk yesterday.
|
11, 13- haftalar
|
4
|
Tilshunoslikda modellashtirish metodidan foydalanish.
1. Tilshunoslikda modellashtirish metodidan foydalanish.
2. So’z turkumlarini formallashtirish.
3. Gap bo’laklarini formallashtirish.
4. O’zbek, rus va ingliz tillaridagi asosiy gap konstruktsiyalari.
|
Til – umumiylik xususiyatiga ega. Nutq – xususiylik xususiyatiga ega. Til – abstrakt. Nutq – konkret. Til– imkoniyat. Nutq – voqelik. Modellashtirish metodida tadqiqotchi ob’ektning o’zini emas balki uning modelini o’rganadi. Original bilan model o’rtasida o’zaro bog’liqlik va mutanosiblik mavjud bo’ladi.
|
14, 15 –
haftalar
|
5
|
|
