Gipotetik (nazariy) modellarga xos xususiyatlar sifatida o’z-o’ziga zid emaslik, tavsifning to’liqligi, modelning soddaligi xisoblanadi.
Yaratuvchi modellar tilshunoslik rivojlangach yuzaga keldi. Bunda lingvistik modellar bor narsani tekshi rishdan o’tib o’zi ham yaratuvchanlik xususiyatiga ega bo’ladi. Yaratuvchi modellar invariant asosida variantlar haqida xulosa chiqariladi.
|
3.Ingliz tilidagi gaplar konstruk tsiyasining sxemalari.Avvalo belgilar ni kiritib olamiz: 1.1. ega, (e)-ega
2.2. kes, (k)-kesim
3.3. to’ld, (t)-to’ldiruvchi
4.4. aniq, (a)-aniqlovchi
5.5. hol, (h)-hol
6.6.Gram.f.-(ko’makchi, modal fe’llar va fe’l-bog’lama). QQgram.f.Qk
7.7. k-grammatik fe’lsiz kesim
8.8. m-to’ldiruvchining yo’q bo’lishi
9.9. h-holning yo’q bo’lishi
|
16-18 -haftalar
|
3
|
Ingliz tilida gapning asosiy konst ruktsiyalari ro’yxatini keltiramiz: EgaQkesQto’ld.Qhol (kengaytirilgan darak gap) Students bought books yesterdoy.EgaQkesim (ixcham gap) It is good.EgaQgram.f.Qhol kQto’ld.Q hol (inkor gap) Students did buy books yesterday.AniqQegaQkesQto’ld Q aniqQ hol(aniqlovchili gap) The blue car stop-ped at the big gote.Gram. fQegaQk’Q to’ldQhol (umumiy so’roq gap) Has he been working since morning?
|
Tilshunoslikda modellashtirish metodidan foydalanish.
So’z turkumlarini formallashtirish. Gap bo’laklarini formallashtirish.
O’zbek, rus va ingliz tillaridagi asosiy gap konstruktsiyalari.
|
18, 19-haftalar
|
4
|
1.Tilshunoslik tarixida kompyuter ling-vistikasining tutgan o’rni. An’anaviy tilshunoslikdan kompyuter lingvistika sining farqlari.Evropadagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar. Rossiya dagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar.Turkologiyadagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqot lar.O’zbek tilshunosligidagi kompyuter lingvisti-kasiga oid tadqiqotlar.
|
Kompyuter lingvistikasi fanining asosiy maqsadi lingvistik masalalarni hal qilishning kompyuter dasturlarini yaratishdir.1 Shuningdek unga tillarga o’qitish, bilimlarni tekshirish, matn larni tahrirlash va tarjima dasturlari ishlab chiqish kabilar kiradi. Bularni kompyuter tilshunosligining o’ziga xos yo’nalishlari deb atash mumkin.
|
20- 22-haftalar
|
4
|
Hozirda internet ma’lumotlariga ko’ra sun’iy tillarning quyidagi turlari mav-jud: a) sintez qiluvchi dasturlar uchun: Paskal, Si, Prolog, Lisp, Okkamyu tillari; b) yig’uvchi dasturlar uchun: Modula-2, Ada, Eyfel, Component Paskal tillari;v) aniqlashtiruvchi dasturlar uchun: Si, Smallmalk, Oberon, Java, Clarron tillari.
|
MDHga a’zo mamlakatlarda ham kompyuter lingvistikasi bo’yicha muhim izlanishlar amalga oshirilgan. Ayniqsa, rus kompyuter tilshunosli-gidagi tadqiqotlar diqqatga sazovor-dir. Unda quyidagi yo’nalishlarni alohida ta’kidlab ko’rsatish mumkin: 1.Mashina tarjimasi (MT). 2. Avto-matik tahrirlash (AT). 3. Til o’rgatish jarayonini kompyuterlashtirish 4. Statistik tadqiqotlar (ST).
|
23-25-haftalar
|
4
|
Rus kompyuter tilshunosligida taraqqiy qilgan YNa bir yo’nalish matnlarni avtomatik tahrirlovchi yo’nalishdir. Mazkur yo’nalishda ilmiy tadqiqotlar olib borgan olimlar sirasiga R.R.Kotov, V.E.Berzon, V.G.Britvin, I.A.Melchuk,L.I.Belyaeva, V.A.Chijakovskiy, G.G.Belonogov, I.S.Duganova, A.B.Kuznetsov kabilarni kiritish mumkin.
|
G.G.Piotrovskiyning «Kompyuteri-zatsiya prepodavaniya yazikov» o’quv qo’llanmasida EHM vositasida o’qitish, ya’ni lingvodidaktik vazifalarni kompyuter yordamida yechish, til o’rgatish jarayonini opti-mallashtirish, o’qituvchi lingvistik avtomat (OLA) uchun nutqiy mate-riallarni tayyorlash (tanlash) kabi masalalar tadqiq qilingan.
|
26-28-haftalar
|
5
|
O`zbek tili materiallari bo’yicha kompyuter tilshunosligiga oid tadqiqot lar olib borgan olimlar S.Rizaev va S.Muhamedovlardir. Mazkur olimlar ham asosan kompyuter lingvistikasi ning statistik tahlil yo’nalishi bo’yicha ishlarni amalga oshirishgan.
|
O’zMU magistrlari U.Do’simova va G.Valievalarning magistrlik disser-tatsiyalari. O’zbek tilshunosligida ilk bora (rasmiy-idoraviy uslub asosida) ayrim fe’l va otlarni modellashtirish muammolari tadqiq qilinishi
|
29-hafta
|
3
|
Kompyuter lingvistikasining asosiy yo’nalishlari. Avtomatik tarjima. Kompyuter lingvistikasining asosiy yo’nalishlari. Avtomatik tarjima.
Avtomatik tarjima yo’nalishining tarixi. Tarjimon dasturlar. Avtomatik tarjima yo’nalishining zamonaviy holati va istiqboli.Ma’lumotlar bazasini yaratish.
|
Avtomatik tarjima bo’yicha dunyodagi eng yirik loyiha 1991 yilda AQShda NASA mutaxasislari tomonidan yara tilgan: DIANA. Uning hajmi 10 million ta so’zni tashkil etadi. U dunyoning 6 ta yirik tiliga asoslanadi: ingliz, rus,fransuz, nemis, arab, ispan. Rus olimlari professorLyakunov raxbarligida «Vista Tehnoloji» kompaniyasi «Retrans Vista» loyihasini ishlab chiqdi.
|
30-hafta
|
3
|
So’zlarni kodlashtirish quyidagicha amalga oshiriladi:Ma’lumotlar tekst fayllarga joylashtiriladi, uning har bir elementi 3 qismdan iborat bo’ladi: «So’zning tartib raqami», «So’z», «Kod». «So’zning tartib raqami» (ya’ni uning adresi), u 4 ma’noli raqam bo’lib, so’zlari ro’yxatida mazkur so’zning raqamini (shu harfdan boshlanadigan) k.
|
New word formation (YNgi so’zlarni qayta yasash)-mazkur so’z bilan bir xil o’zakka ega bo’lgan barcha so’z-larni chiqarib beradi.Asosiy ish NWF protsedurasi vositasida amalga oshiri-ladi:a) so’zning o’zagi ajratiladi;
b) so’z haqidagi barcha ma’lumotlar-ga ega bo’lgan holda ushbu o’zakka old qo’shimcha va boshqa qo’shim-chalarni qo’shish orqali o’zgartirilishi mumkin bo’lgan barcha so’zlarni chiqarib beradi.
|
31-hafta
|
3
|
Kompyuter analizi va ingliz tilidagi gaplarni o’zbek tiliga tarjima qilish algoritmi. 1. Kompyuter analizi va ingliz tilidagi gaplarni o’zbek tiliga tarjima qilish algoritmi.2.Dastur algoritmi. 3.Dasturning ishlash tamoyili.
|
Ingliz tilidan o’zbek tiliga komp yu terda tarjima qilish algoritmi
Algoritm quyidagi vazifalarni hal qilish uchun mo’ljallangan:
I. Analiz-bunda ingliz tilidagi gap quyidagi soddalashtirilgan model ramkasida sintaktik tahlil qilinadi.
|
32-hafta
|
2
|
O’zbek tilining axborot – kompyuter uslubini yaratish 1. o’zbek tilining axborot – kompyuter uslubini yaratish.2. tilning axborot uslubi nazariyasi. 3. o’zbek tilining axborot – kompyuter uslubini yaratish mezonlari. 4.Axborot – kompyuter uslubida sinonimlar, frazeologizmlar va polisemantik so’zlarning mavqei.
|
o’zbek tilining axborot – kompyuter uslubi. Tilning axborot uslubi nazariyasi. o’zbek tilining axborot – kompyuter uslubini yaratish mezonlari. Axborot – kompyuter uslubida sinonimlar, frazeologizmlar va polisemantik so’zlarning mavqei..
|
33, 34-haftalar
|
4
|
Jami
|
|
|
68
|
