Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Moliyaviy aktivlar va moliyaviy instrumentlar

Moliyaviy aktivlar - bu daromad olishni oʻz ichiga olgan mulk- chilikning oʻziga xos shaklidir. (Masalan: kompaniya aktivlarining moliyaviy manbalarni koʻnikmalar va pul ishlash qobiliyatini ifoda- lovchi qismi: pul mablagʻlari va qimmatli qogʻozlar).

Moliyaviy aktivlarga quyidagilar kiradi:
-naqd pul;
-banklardagi omonatlar;
-depozitlar;
-cheklar;
-sugʻurta polisi;
-qimmatli qogʻozlarga investitsiyalar;
-yetkazib beriladigan mahsulotlar (tijorat krediti) uchun mablagʻ toʻlash boʻyicha boshqa korxona va tashkilotlarning majburiyatlari;
-boshqa kompaniyalar aksiyalariga portfel investitsiyalari;
-nazorat qilish huquqini beradigan boshqa korxonalarning aksiyalar bloklari;
-boshqa kompaniyalardagi aksiyalar yoki kapital ishtiroki kiradi.
Moliyaviy aktivlar - bu xoʻjalik yurituvchi subyektning moliyaviy resurslari boʻlib, ular vakili ushbu tashkilotga tegishli boʻlgan mab- lagʻlar va qimmatli qogʻozlar toʻplamidir. Boshqacha qilib aytganda, moliyaviy aktivlar – bu realdan foydalanish natijasida olinadigan daromad huquqiga doir aktivlar hisoblanadi. Ya’ni, haqiqiy aktivlar daromad manbai boʻlib, moliyaviy aktivlar tavsiflash uchun ishlatiladi.
Daromadlarni taqsimlashning termisika(koʻrinish)sida boʻladi. Moliyaviy aktivlar bu sarmoya kiritish boʻlib, real aktivlardan foydalanishdan foyda olish uchun investitsiya sotib olishni amalga oshirilgan huquqini beradi.
Moliyaviy aktivlarga:
-naqd pul (kassada, bank hisob raqamlarida)
-qimmatli qogʻozlar (aksiyalar, cheklar, veksellar, depozit sertifi- katlari va boshqalar)
-qarzdorlarning qarzlari
-moliyaviy investitsiyalar
-tranzitda hisob-kitob hujjatlari va boshqalar kiradi.
Muomala shartlariga koʻra moliyaviy aktivlarni ikki guruhga boʻlish mumkin:

1. 
   qisqa muddatli - bu oy muddatgacha boʻlgan yoki 12 oyga qadar sotilishi kutilayotgan oylar, ular tashkilotning joriy aktivlarining bir qismi boʻlgan moliyaviy aktivlar;
   
2. 
   uzoq muddatli - bu muddati 12 oydan ortiq boʻlgan uzoq muddatli aktivlar tarkibidagi moliyaviy aktivlar tarkibiga kiradi.
   

Biznes amaliyotida bugungi kunda eng keng tarqalgan moliyaviy aktiv turlariga bu aksiyalar, obligatsiyalar, bank depozitlari, depozit sertifikatlari va boshqalar kabi aktivlar kiritilgan.
Barcha moliyaviy aktivlarni uch guruhga boʻlish mumkin.

1. 
   Balansda koʻrsatilgan moliyaviy aktivlar.
   

Ushbu guruhga naqd pullar kiradi, ular daromad keltirmaydi, ular- ga zarar yetkazish xavfi minimal, vaqt oʻtishi bilan baho oʻzgarmaydi.

2. 
   Adolatli qiymat boʻyicha hisobga olingan moliyaviy aktivlar. Ushbu guruh savdo-sotiq uchun aktivlarni quyidagilarni oʻz ichiga oladi, ya’ni: qisqa muddatli investitsiyalar uchun moʻljallangan moliyaviy vositalar;
   

• 
  faol shaxsiy boshqaruv ostida boʻlgan portfelning bir qismi boʻlgan vositalar;
  
• 
  hosila moliyaviy vositalar;
  
• 
  buxgalteriya hisobiga qabul qilingan paytda tashkilot tomonidan adolatli qiymat bilan baholangan deb tan olingan aktivlar;
  

-xarajatlar smetasiga bogʻliq holda operatsion foyda yoki zararlar (sotish uchun aktivlarga) .

3. 
   Amortizatsiya qilingan qiymat boʻyicha hisobga olingan moliyaviy aktivlar.
   

Ushbu guruhga muddatigacha ushlab turilgan sotish uchun moʻljallangan moliyaviy aktivlar kiradi( kreditlar va depozitlar).
Toʻlash muddatiga qadar ushlab turiladigan aktivlarning xususi- yati shundaki, ular oldindan belgilangan aktiv egasi belgilangan toʻ- lovlarni oladigan uzoq muddatli holat - bu tashkilot aktivni shu vaqtgacha tasarruf etish niyatida boʻlmasligi kerak.
Moliyaviy aktivlar - har qanday mamlakat valyutasidagi pullar (banknotalar va metall tangalar), davlat zayomlari, obligatsiyalar, veksellar, cheklar, depozit sertifikatlari va jamgʻarma sertifikatlari, bank yurituvchisi daftarchalari, konosamentlar, aksiyalar va boshqalar. Rasmiy terminologiyada moliyaviy aktivlar - oʻlchov birligi moddiy aktivlar moliyaviy aktivlar toʻlov vositasi sifatida ishlatiladigan mavjud moddiy boyliklar deb yuritilgan.
Kapital bozori rivojlanib borishi bilan yangi turdagi moliyaviy vositalar paydo boʻldi (forvard, fyuchers va opsion shartnomalari, svoplar va boshqalar). Zamonaviy sharoitda "moliyaviy vositalar" tushunchasining eng batafsil ta’rifi 1996-yildan boshlab qabul qilingan "Moliya vositalari: ma’lumotlarni oshkor qilish va taqdim etish" xalqaro buxgalteriya standartlarida berilgan.
Moliyaviy vosita deganda bir korporatsiyaning moliyaviy aktivlari va boshqa korporatsiyaning moliyaviy majburiyatlari (kapital yoki qarz xarakteri) bir vaqtning oʻzida koʻpayib boradigan har qanday shartnoma tushuniladi.