Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Mijozning qarz mablagʻlari salmogʻi.

Qarz mablaglari koeffitsienti

Mijozning o‘z mablag‘lari salmog‘i

Qarz mablag‘lar
=

Barcha mablag‘lar

O‘z mablag‘lari
=

Barcha mablag‘lar

Oʻz mablagʻlarining aylanuvchanligi koeffitsiyenti.

O‘z mablag‘lar aylanuvchanlik koeffitsienti

Realizatsiyadan tushum
=

O‘z mablag‘lar

Qarz mablagʻlar aylanuvchanligi koʻrsatkichi.

Qarz mablag‘lar aylanuvchanlik koeffitsienti

Realizatsiyadan tushum
=

Qarz mablag‘lar

Firmaning oʻz qarzdorlari (debitor) hisob raqamlari hisobidan qanchalik tez toʻlovlarini amalga oshirishini koʻrsatuvchi koeffitsiyent.

Debitorlik qarzlari aylanuvchanlik koeffitsienti

Realizatsiyadan tushum
=

Debitorlik qarzlari

Firmaning qanchalik kreditorlar oldida oʻz majburiyatlarini qoplay olishini koʻrsatuvchi koʻrsatkich:

Kreditorlik qarzlari aylanuvchanlik koeffitsienti

Realizatsiyadan tushum
=

Kreditorlik qarzlari

Asosiy vositalar aylanishini ifodalovchi koʻrsatkich:

Asosiy aktivlar aylanuvchanlik koeffitsienti

Realizatsiyadan tushum
=

Asosiy aktivlar

Har bir soʻm oʻzlik mablagʻlariga toʻgʻri keluvchi foyda miqdorini koʻrsatuvchi koʻrsatkich:

O‘z mablag‘lar rentabelligining koeffitsienti

Foyda
=

O‘zlik mablag‘lar

Mijozning toʻlovga layoqatliligini tahlil qilish deganda mijozga berilgan kreditni ishlata olish va qaytarib bera olish imkoniyatini oʻrganish tushuniladi. Dunyoning koʻp mamlakatlarida mijozning kredit layoqatliligi turlicha aniqlanadi.

2. Pul oqimini tahlili

Iqtisodiyot taraqqiy topgan mamlakatlarda har bir investor yoki yoki emitentlarning biznes qoplanish samarasini bilishga harakat qilib boradi. Bu har bir qiziquvchi individumlarni manfaatlariga xizmat qiladi. Buning uchun, invidumlar mablagʻ qoʻyishdan avvaldan biz- nesni toʻliq tahlillardan oʻtkazishi lozim. Har bir individumlar nafaqat bozor foiz stavkalari,balki mazkur makroiqtisodiy koʻrsatkichlar asosida oʻz biznesi pul oqimlarini toʻliq tahlil qilishlari lozim.

Pul oqimlarini tahlil qilishning asosiy vazifalarini sanab oʻtamiz:

-korxona kassasida naqd pul va qimmatli qogʻozlarning saqlanishi ustidan operatsion, kundalik nazorat;
-mablagʻlarning maqsadli ishlatilishini nazorat qilish;
-budjet, yetkazib beruvchilar va xodimlar bilan toʻgʻri va oʻz vaqtida hisob-kitoblarni nazorat qilish;
-xaridorlar va yetkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarda belgilangan toʻlov shakllariga rioya etilishini nazorat qilish;
- muddati oʻtgan qarzni istisno qilish uchun qarzdorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblarni oʻz vaqtida yarashtirish;
-korxonaning mutlaq likvidlik holatini tahlil qilish;
-kreditorlik qarzlarini toʻlash shartlariga rioya qilish;
-kompaniyaning pul oqimlarini vakolatli boshqarishga hissa qoʻshish.
Pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobot - bu pul oqimlari usuli yordami- da tayyorlangan moliyaviy holatdagi oʻzgarishlar toʻgʻrisidagi hiso- botdir.
Pul oqimlarini tahlil qilishning ikkita usuli mavjud: toʻgʻridan- toʻgʻri va bilvosita.
- toʻgʻridan-toʻgʻri usul daromadlarni (mahsulotlar, ishlar va xizmatlarni sotishdan tushgan mablagʻlar, olingan avanslar va boshqalar) va xarajatlarni (yetkazib beruvchilarning veksellarini toʻ- lash, olingan qisqa muddatli kreditlar va qarzlarni qaytarish va boshqalar) hisoblashni oʻz ichiga oladi. Mablagʻlar, ya’ni pul oqimini tahlil qilish uchun axborot bazasi daromad hisoblanadi;
-bilvosita usul pul oqimlari operatsiyalarini aniqlash va hisobga olishga va sof daromadlarni izchil tuzatishga asoslangan, ya’ni uning boshlangʻich element foydadir.
Toʻgʻridan-toʻgʻri pul oqimlarini tahlil qilish
Ushbu hisoblash usuli operatsiyalar (oborotlar) natijalarini davrdagi pul mablagʻlari hisobvaragʻida aks ettirishga asoslanadi. Bunday holda operatsiyalar uchta faoliyat turiga guruhlanadi:
-joriy (operatsion) faoliyat - sotishdan tushgan mablagʻlar, avans- lar, yetkazib beruvchilarning hisobvaraqlarini toʻlash, qisqa muddatli kreditlar va qarzlar olish, ish haqi toʻlash, budjet bilan hisob-kitoblar, kreditlar va qarzlar boʻyicha toʻlangan / olingan foizlar;
-investitsiya faoliyati - asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni sotib olish yoki sotish bilan bogʻliq mablagʻlar harakati;
-moliyaviy faoliyat - uzoq muddatli kreditlar va qarzlar, uzoq muddatli va qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar olish, ilgari olingan kreditlar boʻyicha qarzlarni toʻlash, dividendlar toʻlash.
Bilvosita pul oqimlarini tahlil qilish usuli
Pul oqimini tahlil qilishning bilvosita usuli hisobot davridagi sof pul oqimini tavsiflovchi ma’lumotlarni hisoblash va olingan foyda bilan naqd pul qoldigʻidagi oʻzgarishlar oʻrtasidagi munosabatni oʻrnatishga imkon beradi. Ushbu usul olingan moliyaviy natijani sof foyda miqdorida ma’lum tuzatishlar yordamida qayta hisoblashga asoslangan. Bilvosita usuldan foydalanganda, investitsiya va moliyaviy faoliyatdan kelib chiqadigan sof pul oqimlari faqat toʻgʻridan-toʻgʻri usul yordamida hisoblanganligini unutmang.
Bilvosita usul bilan, umuman uchta guruhga birlashtirilishi mum- kin boʻlgan bir qator tuzatishlar amalga oshiriladi.

1. 
   Ushbu operatsiyalardan kelib tushgan pul mablagʻlari bilan buxgalteriya hisobida daromad va xarajatlarni tan olish vaqtidagi mos kelmaslik bilan bogʻliq tuzatishlar.
   
2. 
   Sof foyda koʻrsatkichini hisoblashga bevosita ta’sir qilmay- digan, ammo pul oqimini keltirib chiqaradigan xoʻjalik operatsiyalari bilan bogʻliq tuzatishlar.
   
3. 
   Foydani hisoblashda bevosita ta’sir koʻrsatadigan, ammo pul oqimlarini keltirib chiqarmaydigan operatsiyalar bilan bogʻliq tuzatishlar.
   

Korxonaning pul oqimlarini boshqarish samaradorligi quyidagi asosiy qoidalar bilan belgilanadi:

1. 
   Naqd pul oqimlari korxonaning operatsion faoliyatini deyarli barcha jihatlarida amalga oshirishga xizmat qiladi. Kompaniyaning samarali tashkil etilgan pul oqimlari uning "moliyaviy sogʻlomligi" ning eng muhim alomati boʻlib, kompaniyaning yuqori rentabellik darajasiga erishish uchun zaruriy shartdir.
   
2. 
   Pul oqimlarini samarali boshqarish korxonaning strategik rivojlanish jarayonida moliyaviy muvozanatini ta’minlaydi. Ushbu rivojlanish sur’ati, korxonaning moliyaviy barqarorligi asosan pul oqimlarining har xil turlari hajmi va vaqt jihatidan bir-biri bilan sinxronlashtirilishi bilan belgilanadi. Bunday sinxronlashtirishning yuqori darajasi korxonaning strategik rivojlanish maqsadlarini amalga oshirishda sezilarli darajada tezlashishni ta’minlaydi.
   
3. 
   Pul oqimlarining oqilona shakllanishi kompaniyaning operat- sion jarayoni ritmini oshirishga yordam beradi. Toʻlovlarni amalga oshirishda har qanday muvaffaqiyatsizlik xomashyo va materiallarning ishlab chiqarish zaxiralarining shakllanishiga, mehnat unumdorligi darajasiga, sotish hajmlariga va boshqalarga salbiy ta’sir qiladi.
   
4. 
   Pul oqimlarini samarali boshqarish kompaniyaning qarz mablagʻlariga boʻlgan ehtiyojini kamaytirishga yordam beradi. Pul oqimlarini faol boshqarish orqali ichki manbalardan hosil boʻlgan oʻz moliyaviy resurslaridan yanada oqilona va tejamli foydalanishni ta’minlash, korxonaning rivojlanish darajasining jalb qilingan kredit- larga bogʻliqligini kamaytirish mumkin. Naqd pul oqimini boshqarish- ning ushbu jihati tashqi moliyalash manbalaridan foydalanish imkoni- yati cheklangan, hayot siklining dastlabki bosqichlarida korxonalar uchun juda dolzarbdir.
   
5. 
   Naqd pul oqimini boshqarish kompaniyada kapital aylanma- sining yuqori tezligini ta’minlashning muhim omilidir. Bunga pul oqimlarini samarali boshqarish jarayonida erishilgan ishlab chiqarish muddati va moliyaviy sikllarning qisqarishi, shuningdek korxonaning iqtisodiy faoliyatiga xizmat qiladigan kapitalga boʻlgan ehtiyojning pasayishi yordam beradi. Naqd pul oqimlarini samarali boshqarish tufayli kapital aylanmasini tezlashtirish orqali kompaniya vaqt oʻtishi bilan olingan foyda miqdorining koʻpayishini ta’minlaydi.
   
6. 
   Pul oqimlarini samarali boshqarish kompaniyaning toʻlov qobiliyati xavfini kamaytirishni ta’minlaydi. Iqtisodiy faoliyatni muvaffaqiyatli olib boradigan va yetarli miqdordagi foyda keltiradigan korxonalar uchun ham toʻlov qobiliyatsizligi vaqt oʻtishi bilan har xil turdagi pul oqimlarining nomutanosibligi natijasida paydo boʻlishi mumkin. Kompaniyaning pul oqimlarini boshqarish jarayonida erishilgan mablagʻlarni qabul qilish va toʻlashni sinxronlashtirish, uning toʻlov qobiliyati paydo boʻlishining ushbu omilini yoʻq qiladi.
   
7. 
   Pul oqimlarini boshqarishning faol usullari kompaniyaga bevosita pul mablagʻlari hisobidan hosil boʻlgan qoʻshimcha marjani olish imkonini beradi. Bu, avvalambor, joriy aktivlar tarkibidagi vaq- tincha boʻsh pul mablagʻlari qoldiqlaridan hamda toʻplangan investitsiya resurslaridan samarali foydalanish toʻgʻrisida.
   

3.