Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Amaliy mashg`ulotlar texnologiyasi va ularga tayyorlanish
Kursning o`qitilishidagi muhim texnologik yangilik shundan iboratki, ta`lim usuliga ko`ra u paragmatikaga qaratilgan shakl va maznun-u usulda o`qtiladi va ayni zamonda ma`naviy-marifiy hamda Vatan tuyg`usi ruhi bilan yo`g`dirilgan bo`ladi. Ma`ruza materiallari ham, amaliy va seminar mashg`ulotlari ham O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov asarlarining, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining o`zbek va boshqa turkiy xalqlarning eng yaxshi badiiy asarlarining o`zbek, tatar, qozoq, qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida nashrlari til materialini qiyoslash asosida qurilida va izohlanadi.
Talabalar amaliy va seminar mashg`ulotlarining barcha topshiriqlarini mazkur asarlar asosida m u s t a q i l va i j o d i y shakl va mazmunda bajaradilar.
Auditor amaliy mashg`ulotlar interfaol usulda tashkil etiladi. Buning uchun akademik guruh o`z ichida 5-6 talabadan iborat faol guruhchalarga ajralib, guruh o`z nomiga (”Chaqmoq”, “Yorqin”, “G`alaba” v.h.) ega bo`lgani ma`qul. Har bir guruhda o`z sardori boladi va u ishlarni rejalashtiradi va muvofiqlashtiradi.
Amaliy mashg`ulotlarning umumiy yo`nalishi hozirgi o`zbek tili hodisalarininh boshqa turkiy tillarida muvofiqlarini aniqlash va shu asosda turkiy tillarning qiyosiy grammatikasi materiallarini, shuningdek hozirgi o`zbek tilida va xalq shevalarida mavjud innovatsiyalarning manba va sabablarini o`rganishga qaratilgan bo`ladi. Buning uchun talabalar ayni bir matnning o`zbekcha va boshqa turkiy tildagi ko`rinishlari bilan ta`minlanadilar. Talaba mustaqil ravishda shunday – o`zbek va boshqa turkiy tildagi muvofiq matnni o`zi mustaqil topib tanlasa, joriy va yakuniy baholash ballarini belgilashda bu hisobga olinadi,albatta.
Guruhchalarda amaliy mashg`ulotlarda ish ikki usulda yo`lga qo`yiladi:
I-ko`rinish: guruhdagi har bir talaba har bir mashg`ulotda ma`lum bir turkiy til bo`yicha (individual) ishlaydi va natijada guruhchadagi 5-6 talaba o`zbek tili ayni bir hodisasining 5-6 turkiy tilda muvofiqlari ustida mustaqil ish olib boradi va natijalarini mashg`ulotda bayon qiladi. Bunday usulda ishlaganda talabalar har bir mashg`ulotda matnlarni o`zaro almashtiradilar (chunonchi, bu mashg`ulotda qozoqcha matn asosida ishlagan talaba navbatdagi mashg`ulotda qirg`izcha matn ustida ishlaydi va shunday qilib talabalar matnlarni o`zaro almashtirib turadilar.). Bunday usuldan o`zbek tilining ayrim bir hodisasining boshqa turkey tillarda muvofiqlari ustida izlanish va kuzatish olib borilganda foydalaniladi.
2-ko`rinish: har bir amaliy mashg`ulotda butun guruhcha umumiylikda bir turkiy til materiali ustida ish olib oradi. Bunday usuldan o`zbek tilining bir guruh hodisalarining (masalan, o`zbek tili undoshlari/unlilari yoki kelishik shakllarining) boshqa turkiy tillarda muvofiqlari ustida izlanish va kuzatish olib borilganda foydalaniladi. Bunda guruh ichidagi talabalarga sardor hodisalarni bo`lib beradi.
Har bir amaliy mashg`ulot uchun mavzu va topshiriq talalalarga oldindan beriladi va ular unga tayyorlanib kelishlari kerak. Chunonchi: O`zbek tilidagi a,i,e unlilarining …….tilida mevofiqlari. Bunday topshiriqni olgan talaba o`zbekcha matnda,dastlab, /a/ unlili so`zlarni ajratib oladi va o`zi o`rgnishi kerak bo`lgan boshqa turkey tildagi matdan shu so`zlarning shu tildagi ko`rinishlarini topadi. Bu so`zlarda o`zbekcha /a/ning qaysi tovushga muvofiqligini aniqlaydi va sabablarini sharhlaydi (Chunonchi, bu tilda unlilarda qattiq/yumoqlikning fofnologik farqi, singarmonizm v.h.). Sabablarini sharhlay olmasa (chunonchi, o`zbekcha orqa qozoqcha arqi), bunday hodisalarni alohida ajratib keladi va masala auditoriyada muhokama qilinadi.