Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

27-O’zbekistonda g’oyaviy ta’lim-tarbiya va targ’ibot-tashviqot institutsional tizimi
Reja
1. G’oyaviy ta’lim-tarbiya va targ’ibot-tashviqot tushunchalarining mazmun-mohiyati, ularning o’zaro bog’liqligi va boshqa ta’lim- tarbiya shakllari bilan aloqadorliklari.
2. G’oyaviy ta’lim-tarbiyaning ob’ekti, sub’ekti, usul-vositalari hamda inson va jamiyat hayotiga ta’sir yo’nalishlari.
3. Davlat va jamiyat taraqqiyotida g’oyaviy ta’lim-tarbiya va targ’ibot-tashviqotning o’rni, roli va ahamiyati.

Inson jamiyat a’zosi ekan, doimo turli gurux va jamoalarning vakili sifatida ularning ta’siri ostida buladi. Ya’ni xar bir shaxsning fe’l-atvorida, xatti –xarakatlarida u mansub bulgan millat, xalq, professional toifa, jamoa va oilaning ijobiy yoki salbiy ta’siri buladi. Tarixiy shart-sharoit, davr, davlat tuzumi va usha jamiyatdagi siyosiy, iktisodiy va mafkuraviy ta’sirlar uning dunyokarashi, fikrlash tarzi, tafakkurida o’z aksini topadi.

Inson dunyokarashiga ta’sirlarning ikki xil ko’rinishi Bir karashda inson fe’l –atvorini, gurux jamiyat ma’naviyatini ikkinchi boskich ta’sirlar belgilaydiganday va birinchi boskich ta’sirining axamiyati yukday kuriladi. Ammo inson fe’l –atvorining shakllanishiga birinchi boskich ta’sirini axamiyati kam emas. Shurolar tuzumida odamlarning imonsiz, kurkok, mute bulib shakllanishiga, aynan shu birinchi boskich ta’sirlari orkali bulgan. Umuman, tarix tajribasidan kelib xulosa kiladigan bulsak, kaysi davlat, mamlakatni olmaylik, boskinchilik siyosati yurgizilgan jamiyat odamlarining psixologiyasi mustakil yurt fukarolari psixologiyasidan keskin fark kiladi. Va bu inson fe’l-atvorini shakllanishiga makro boskichning ta’siri nakadar axamiyatli ekanini kursatadi.
Xush, inson fe’l –atvoriga, gurux, jamiyat ma’naviyatiga ta’sir kiluvchi mafkuraviy omillarga nimalar kiradi?
Ezgu fikr, soglom goya Inson fe’l-atvoriga mafkuraviy ta’sir kursatuvchi ushbu omillarni aloxida kurib utamiz.
Inson fe’l-atvoriga ta’sir kursatuvchi xamda unda sog’lom muloqot madaniyatini shakllantirishda xalq e’tiqodi va ruxi juda qudratli ta’sir kuchiga ega bo’ladi. Xalq ruxi va undagi e’tiqodni millatning eng ilg’or vakillari, mutafakkirlar ifoda etishadi. Masalan, Amir Temur va Alisher Navoiylarning yaratuvchilik, bunyodkorlik faoliyatlari xalq e’tikodining ulmas namunasidir. Shu sababli shu jamiyatda yashovchi xar bir fukaro mana shunday xalq e’tikodi ta’sirlariga berilgan va undan ta’sirlangan xolda shakllanadi. Agar inson bolasining tugilish onlaridan boshlab uning ilk rivojlanish davrlari xususiyatlariga e’tibor beradigan bulsak lastlab u tabiatan fakat o’z ichki xissiyotlari, tuygulari doirasida rivojlanadi. Ya’ni uning uchun o’z istak-xoxishlari, extiyojlari va ularning kondirishdan ortik tashvish yukday. Lekin usha extiyojlar orasida ota-onasiga, eng yakinlariga nisbatan xissiy intilish, ular bilan emotsional mulokotga kirish istagi kuchli bulgani sabab u insonlar jamiyati va undagi munosabatlar meyorlarini sekin-asta o’zlashtirib boradi. 3 yoshdan sung oiladagi muloqotga tengkurlar jamiyatidagi mulokot kushilishi munosabati bilan bola xudbinlik kayfiyatidan yanada tezrok voz kecha boshlaydi. Aks xolda jamiyat, kupchilik uning injikliklarini kutarmaydi. Shu tarika soglom mulokot muxiti bolani kupchilikni fikriga ergashish, kupchilik xak deb e’tirof etgan axlok meyorlarini egallash, insonparvarchilik tamoyillariga amal kilishga urgatadi. Shunday kilib, bola uchun keng ijtimoiy muxitdagi soglom goyalardan, xalq ruxining kadriyatlaridan tula baxramand bulish imkoniyati tugiladi. Kishida soglom mulokot madaniyatini shakllanishida ezgu fikrning ta’sirchanligi aloxida axamiyatga ega. Mulokot jarayonida fikrga, sog’lom goyaga ega bulishi bu –masalani bir tomoni. Uning boshka muxim jixati ana shu fikrlarni bayon eta olish kobi liyatidir. Ya’ni nima xakida gapirish emas, u to’g’rida kanday gapirish xam uta muximdir. Mafkuraviy tarbiya va ta’sir jarayonida xam gapga chechanlik, so’z boyligi va uni auditoriyaga yetkaza olish muxim axamiyatga ega. So’z goyaviy ta’sir vositasi ekanligi. Milliy goyalarni xalq ongiga yetkazishda so’z asosiy ta’sir vositasi xisoblanadi. Shu sababli kadimgi Gretsiyada ritorika sanatiga juda katta e’tibor berilgan. XX asrning 60 –yillariga kelib tajriba shuni kursatdiki, mafkuraviy va siyosiy targibot xamda ta’sir uchun so’z va nutkni mutlak samarali deb bulmas ekan. Aytish kerakki, inson ongi xar doim xam mantikka buysunavermaydi. Bu yo’l ko’proq ilm-fanga taalluklidir. Odamning o’zi ishonishni xoxlamagan narsaga ishontirish uta mushkul ish. Kishilarga mafkuraviy ta’sir ko’rsatishda murakkab mantikiy fikrlar orqali emas, soddarok jonli tilda tushuntirishning ta’siri kattadir. Ya’ni, ommaga chiroyli ilmiy iboralardan ko’ra, tabiiy, odatiy, kundalik xayotda ishlatiladigan iboralar, so’zlar tizimi tezrok va kuchliroq ta’sir ko’rsatadi.