Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Xulosalar

0. 
   Tadbirkorlik daromadi - bu tovar va xizmatlarni sotishdan kelgan pul tushumi boOib, bu yaratilgan tovar va xizmatlarning miqdoriga va ulardan har birining bozor narxiga bog'liq boMadi. Yalpi daromad muayyan paytda firma topgan jami daromad bo‘lsa, tovar va xizmatlar birligini sotishdan kelgan pul o‘rtacha daromad hisoblanadi. Maijinal daromad qo'shimcha tovar birligini sotishdan tushgan qo‘shimcha pul bo‘ladi. Daromad birinchidan xarajatlarni qoplasa, ikkinchidan foyda hosil qiladi.
   

153

0. 
   Foyda —bu tadbirkorlik faoliyati uchun bizneschilar oladi-gan mukofot boiib, uni tadbirkorlik qobiiiyati va biznesga qo‘yilgan kapitai keltiradi. Tadbirkorlik qobiiiyati uchun olinadigan foyda me’yordagi foyda hisoblanadi va xarajatlar tarkibiga kiradi. Kapitai uchun tegadigan foyda iqtisodiy foyda bo‘lib, daromadning jami xarajatlardan ortib qolgan qismi bo‘ladi. Tadbirkorlikda omad foydasi ham bor, bu mazmunan boshqalarnikidan ortiqcha foyda bo‘lib, bozor narxlarining kutilmaganda ortib ketishi tufayli hosil bortadi, buni omadi yurishganlar oladi, u juz’iy boiganidan narxlar eski holiga tushgach yo‘q boiib ketadi.
   

0. 
   Tadbirkorlik naqadar foyda keltirishini foydalilik, ya’ni rentabellik darajasi belgilaydiki, bu qancha foyda topilganini, ya’ni iqtisodiy faoliyatning samaradorligini ko'rsatadi, buni bilish uchun tadbirkorlik natijasida qoiga tekkan foyda sarflar bilan taqqoslanadi, natijada foyda sarflarning necha foiziga tengligi aniqlanadi. Firma isMning samaradorligi talilil etilganda ishlab chiqarish va mahsulot rentabelligi aniqlanadi. Rentabellikni oshirish uchun ishlab chi­ qarish restmkturizatsiyalanadi, resurelar tejaladi, kapitai tarkibi ta-komillashtiriladi, mehnat motivatsiyasi kuchaytiriladi.
   

0. 
   Foydani maksimumlashtirish uni iloji boricha ko‘p olishni bildiradi, bunga rentabellikni oshirish va kapitalni ko‘paylirish, ya’ni ishlab chiqarishni kengaytirish orqali erishiladi, Biroq buning uchun ishlab chiqarishning eng maqbul hajmiga erishish zarurki, bunda tovar narxi marjinal xarajatlarga tenglashadi. Faqat shundagina narx bilan 0‘rtacha xarajatlar o'rtasidagi foydani yiizaga keltirovchi farq eng katta boiadi.
   

0. 
   Tushgan daromadlar xarajatlami qoplashga yetmay qolgan taqdirda zarar ko'iiladiki, buning sababi chiqarilgan tovar va xizmat-larni bozor koiarmasdan ular narxining, binobariii daromadning pasayib ketishi va xarajatlarning ortib ketishini yuzaga keltiradi. Zarar me’yoridan oshib ketganda, uni qoplash imkoniyati bo‘lmay bankrotlik yuzaga keladiki, bu firmaning yopilib ketishi yoki boshqalaiga qo‘shilib ketishini bildiradi.
   

0. 
   Foyda topish — bu riskli ish. Risk tadbirkorlik yo'iida xavf-xatarga yo'liqib o‘z maqsadiga erisha olmay qolishidir. Riskni
   

noaiiiqlik yuzaga keltiradi, bu o‘z navbatida bozordan kelgan axborotning asimmetrik bo'lislii, ya’ni real vaziyatni to‘Ja aks ettirmasligi natijasidir. Risk muqarrar boisada, uni boshqarish mumkin. Bu riskka har xil munosabatda bo’lishni bildiradi: riskka bormaslik, riskka befarq boriish, riskka borish. Risk yo‘q joyda kichik foyda bilan qanoat hosil qilinadi, risk bor joyda katta foyda ham kutiladi. Riskni kamaytirish uchun ishlab chiqarish diver-

154

sifikatsiyalanadi, tadbirkorlik xatari sug‘urtalanadi, risk sheriklar 0‘rtasida taqsimlanadi va nihoyat axborotdan samarali foydalaniladi.

Daromad, yalpi, о ‘rtacha va marjinal daromad;foyda; me ’yordagi foyda; iqtisodiy foyda; omad foydasi; rentabellik, rentabellik turlari; foydani maksimumlashtirish; zarar; bankrotlik; tadbirkorlik riski; simmetrik va asimmetrik axborot; riskka munosabat; riskni kamaytirish yo ‘llari.

155

X bob. UY XO‘JALIKLARI
10.1. UY xo‘jaligi va uniiig turlari
Bozor iqtisodiyoti subyektlari orasida uy xo‘jaliklari (bularni xonadonlar, deb ham aytish mumkin) asosiy hisoblanadi, chunki ular birinchidan ko‘pchilikni tashkil etsa, ikkinchidan iqtisodiy mu-nosabatiarning barcha jabhalarida ishtirok etadi, uchinchidan iqti-sodiyotning taqdirini uy xo‘jaliklari faoliyati belgilaydi.