Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Milliy iqtisodiy manfaat ayrim millat yoki elatni emas, balki muayyaii mamlakatda yashovchi barcha xalqiariing birgalikdagi manfaatidir.
Milliy manfaat yuksak iqtisodiy salohiyatga ega bodish, mam-lakat iqtisodiyotining raqobatlashuv qobiiiyatining yuksak bodishi, jahon iqtisodiyotida nufuzli o‘rin egallash va nihoyat xalq turmush darajasini yuqori qilishdan iborat. Xullas, bozor iqtisodiyotida iqtisodiy manfaatlar tizimi bodib, u quyidagi ko‘rinishga ega (14.2-rasm).

	Korporativ	M illiy	M anfaatlam i
Individual			yuzaga
	(guruhiy)	(ijtimoiy)
manraat			cliiqarisli
	m anfaat	manfaat
			mexanlzmi

14.2 -ra sm . Iqtisodiy m anfaatlar
Manfaatlar orasida individual (yakka) manfaat birlamchi bo‘-ladi, buni xususiy mulkning o‘zi yuzaga keltiradi. Shu bois, iqtisodiy egoizm, ya’ni o‘zim boday deyish mavjud. Egoistik manfaatlar iqtisodiyotni harakatga keltimvchi kuch hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotining afzailigi mana shu insonga xos egoistik manfaatni amalga oshirish uchun imkoniyat berishdir. Bozor tizimida «intil-ganga tole yor», degan qoida amal qiladi, chunki bunga sharoit bor. Bu sharoit iqtisodiy erkinlikdan iborat, uni esa mulkiy mustaqillik oziqiantiradi.

2 2 9

Bozor mexanizmi iqtisodiy tanlovga asosianadi. lining qoidasi shundan iboratki, iqtisodiyotning har Mr ishtirokchlsi qo‘lidan kel-gan ish bilaii shug‘ullaiiadi, ishlab topgaaini o‘zi oladi. Ishlab pul topish usullari esa erkln tanlab olinadi. Mana shu tanlov asosida manfaatlar yuzaga chiqadi.
Bozor iqtisodiyotida boy bo‘lishning cheklanmaganligi, ishlab pul topishga kuchli stimul beradi, bu mehnat motivatsiyasini, ya’ni ishlashga qiziqishni 3mzaga kdtiradi, binobarin faollik uyg‘otadi. Bu yerda nafaqat iqtisodiy rag‘batlantirish, balki iqtisodiy zo'rlash ham mavjud. Bozorning kuchlari hammaiii sergak boiishga un-daydi, o‘z fiiiiksiyasmi yaxshi bajarishga iqtisodiy vositalar bilan zo‘rlaydi ham. Masalan, narxning pasayishi ishlab chiqaruvchilarni xarajatni qisqartirishga majburlaydi, chunki boshqa yo‘l bilan foy-da topib boimaydi.

Agar talab ehtiyoj boisa, taklif ishlab chiqarish imkoniyatini bildiradi. Bozor uchun eng maqbul holat talab va taklif o'rtasidagi muvozanatning ta’minlanishidir, chunki shundagina iqtisodiyot bir maromda rivojlanadi. Muvozanat holati talab bilan Taklifni teng-lashib, bir-biriga mos kelishini bildiradi, bunga narx vositasida eri-shiladi. Talab va taklif muvozanatiashuvini quyidagi chizmadan ko'rsak boMadi (14.3-rasm).

Y

■ T---- 1---- 1--- r— I---- г