Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Turli mamlakatlaming iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari va hozirgi iqtisodiy darajasi

		Dastlabki	So'nggi	Iqtisodiy	Hozirgi
M amlakatlar	Iqtisodiy	jon boshiga	jon boshiga	o‘sish	(2010) jon
	o‘sish davri	real YalM,	real YalM,	sur’ati,	boshiga real
		doll	doll	%	YalM , doll
Yaponiya	1890-1990	842	16144	3,00	34790,0
Braziliya	1900-1987	436	3417	2,39	10920,0
Kanada	1870-1990	1330	17070	2,15	37280,0
Germaniya	1870-1990	1223	14288	2,07	38170,0
AQSh	1870-1990	2244	18258	1,76	47020,0
Xitoy	1870-1990	401	1748	1,71	10132,3
Meksika	1900-1987	649	2667	1,64	15010,0
Buyuk Britaniya	1870-1990	2693	13589	1,36	38540,0
Argentina	1900-1987	1284	3302	1,09	8450,0
fndoneziya	1900-1987	499	1200	1,01	2580,0
Pokiston	1900-1987	413	885	0,88	2780,0
Hindiston	1900-1987	378	662	0,65	3560,0
Bangladesh	1900-1987	349	375	0,08	1620,0

Xitoy va Hindiston iJgari orqada qolgani holda, keyingi paytda jadal o‘sa boshladi. Masalan, 2000—2010-yillarda Hindistondagi iqtisodiy o‘sish yiliga 8 %ni tashkil etdi. Xitoy har 10 yilda YalM-ning 2 barobardan ziyod ko'payishiga erishdi. Agar XX asrning 2-yarmida jadal o‘sish natijasida Yaponiya va Germaniya mo‘’jizasi yuz bergan bo‘lsa, XXI asr Xitoy fenomeni, mo‘’jizasi bilan bosh-landi. 30 yilda (1981-2010) Xitoy YalM hajmi 20 marta, Jon boshiga 15 marta ko'paydi. Bunday o‘sishga Angliya 200 yil, AQSh esa 150 yil deganda erishgan edi. Bu shundan darak beradiki, ilg‘or mam-lakatlar abadul-abad oldinda borib, boshqalar orqada sudralib qolmaydi. Buni hozirgi iqtisodiy o‘sish ham tasdiqlaydi. Osiyodagi Koreya Respublikasi, Malayziya, Tayvan kabi mamlakatlar jadal rivojlanib, qoloqlikdan chiqa oldilar. Yevropada Norvegiya va Finlyandiya ham ilg‘orlar safiga qo‘shildi. Ulardagi YalM o‘sishi dunyoning o‘rtacha sur’atidan ancha oshib ketdi. 2007-yil Norve­ giya YalMi jon boshiga 82480 dollar boOib, bu dunyodagi eng yuqori ko‘rsatkich bo‘ldi. 0 ‘zbekiston ham kelajakda iqtisodi ri-vojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olish vazifasini o‘z oldiga qo‘ygan.

2 5 3

15.4. Iqtisodiy o‘sish omillari
Iqtisodiy o‘sish ishlab chiqarishning rivojlanishi bolar ekan, bunga ta’sir etuvchi kuchlar ishlab chiqarish omillaridan boshqa narsa boMishi mumkin emas. Shu sababli, bu resurslarning miqdori, sifati va ulaming naqadar samarali ishlatilishiga bogMiq bo‘ladi, chunki resurslar ishlab chiqarish omillariga aylanadi. Resurslar ko‘payganda tovarlar va xizmatlar oldingidan ko‘proq yaratiladi. Masalan, yangi yerlar ochilsa, yangi konlar, suv manbalari ishga tushirilsa, rnashina-uskunalar va ishlovchilar soni ko‘paytirilsa, shubhasiz ishlab chiqarish o‘sadi. Ayni paytda ularning sifati yuqori boisa, ularni sarfiga nisbatan ishlab chiqarish tezroq o‘sadi. Agar yangi ochilgan yerda tuproqning tabiiy hosildorligi yuqori boisa, yetishtirilgan mahsulot ko‘p boiadi. Ochilgan neft konidagi neft sayoz joylashgan boiib, u toza boisa olingan neft mahsuloti ham ko‘p boiadi. Oltin konidagi ruda tarkibida oltin hissasi ko‘p boisa, tabiiy ravishda, oltin qazib olish ko‘payadi. Korxonalarda ishla-tiladigan mashina-uskunalar ko‘paytirilsa, ishlovchilar soni oshsa ham mahsulot ishlab chiqarish o‘sadi. Biroq resurslar cheklangan-ligidan, ularni toAtovsiz ko‘paytirib boimaydi. Shu sababli resurs-lardan tejamli foydalanib, iqtisodiyotni o‘stirish zaruratga aylanadi.
Iqtisodiy o'sish yuz berishi uchun bozor talabiga muvofiq tovar va xizmatlarni yaratish kerak boiadi. Biz bilamizki, iqtisodiy o‘sish YalM ko'payishini anglatadi. YalM esa, tovar va xizmatlarning bozordagi qiymati. Agar ular sotilmasa, bozor qiymati yuzaga kel-maydi. Shu sababli bozorbop tovar va xizmatlarni yaratish iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydi. Resurslar kamyob boiganidan, ulardan sa­ marali foydalanish iqtisodiy o‘sishning asosiy shartiga aylanadi, biroq tabiiy resurslarning oz yoki ko'pligi ham o‘z ahamiyatini yo‘qotganicha yo‘q. Shu sababli Quvayt, Saudiya Arabistoni, Eron, Venesuela kabi mamlakatlaming iqtisodiy o‘sishi, ular yerining neftga boyligi bilan izohlanadi.
Agar tabiiy boylik e’tibordan qochirilsa hozirgi paytdagi iqti­ sodiy o‘sish omillari quyidagilardan iborat boiadi;

0.