Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Davlatlararo bozor — bu ikki va undan ko‘p mamlakatlarning o'zaro bozori bo'lib, bunda turli mamlakatlar firmalari va davlat idoralari qatnashadi. Bu bozorda tovarni bevosita iste’mol qiluvchilar —xonadonlar qatnashmaydi. Bu bozor chegaradosh dav-latlar bozori bo‘iib, bu yerda shu mamlakatlarda yaratilgan tovarlar, chetdan keltirgan tovarlar oldi-sotdi qilinadi. Aytilgan mamlakat-larda chegara oldi savdo-sotig‘i keng tarqalgan boiadi.
Jahon bozori —bu dunyo mamlakatlari o‘rtasidagi savdo-sotiq munosabati. Bu bozorda taraqqiyot darajasi, binobarin tovar ishlab chiqarish salohiyati har xil bo‘lgan mamlakatlar qatnashadi. Ulardan bin tayyor mahsulotlar yetkazib bersa, boshqasi xomashyo va yoqilg'i kabi resurslarni bozorga chiqaradi. Jahon bozori o'zining uchta belgisi bilan ajralib turadi. Birincbidan, bu bozorda bare ha tovarlar emas, balki saylangan, ya’ni ko‘pchilik uchun zarur tovarlar (masalan, neft, gaz, ko‘mir, yog'och, metall, paxta, don, jun va boshqalar) oldi-sotdisi yuz beradi. Ikkichidan, bu bozorda iste’mol-chilarning o‘zi, ya’ni aholi xaridor sifatida qatnashmaydi. Bu vazifani savdo firmalari bajaradi. Uchinchidan, bu bozorda tovarlar ulgurji sotiladi. Jahon bozori xalqaro biijalar va savdo-sotiq tash-kilotlari faoliyatida namoyon bo'ladi.
Jahon bozorining hajmi turli mamlakatlardagi ishlab chiqarish ko‘lamiga va uning naqadar ixtisoslashuviga, ya’ni bozorga tovar yetkazib berishiga bog’liq bo’ladi. Odatda jahon ishlab chiqa-rishining o‘sishi bilan Jahon bozori ham kengayib bo rad i.

0. 
   Bozor tONar va xizmatlarni oldi-sotdi qilish borasidagi mu-nosabatlar bo‘lib, ular vositasida sotuvchilar va xaridorlar bir-biri bilan aloqaga kirishadilar. Bu aloqalarni o‘rnatishda bozor infra-tuzilmasi — institutlari vositachi sifatida ishtirok etadi, ular bozor funksiyalarini amalga oshiruvchi xizmatlarni kohsatadi.
   

5888. 
      Bozor tovarlami iste’molga yetkazib berish, ishlab chiqa-rishning yangilanishini resurslar bilan ta’minlash, iqtisodiyotni tartiblash va mamlakatlararo hamkorlikni ohnatishdan iborat funksiyalarni bajaradi.
      

5888. 
      Bozor uning ishtirokchilarining mavqeyi jihatidan erkin va monopollashgan bozorga, oldi-sotdi obyekti jihatidan iste’mol tovarlari, resurslar, moliya va intellektual tovarlar bozorlariga ajratiladi. Ulardan har birining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.
      

87

23. 
    Iqtisodiyot uchun bozorning koiami g‘oyat muhim, chunki ishlab chiqarishning o‘sishi shunga bog‘liq bo‘ladi. Bozor ko'lamini u yerdagi tovarlar miqdori va ulaming narxi belgilaydi. Koiam savdo oboroti (aylanmasi)ga qarab baholanadi. Ко‘lam jihatidan qaralganda mahalliy, hududiy, milliy, davlatlararo va jahon bozori farqianadi.
    

Tayanch tushunchalar

Bozor; bozorning afzalliklari; bozor infratuzilmasi; bozorning funksiyalari; erkin bozor; monopollashgan bozor; iste 'molchilar bozori; resurslar bozori; moliya bozori; bozor ko'lami; mahalliy va hududiy, milliy va jahon bozori.

88

VI hob. ТА1ЛВ VA TAKLJF
6.1. Talab
Biz kundalik hayotda bir tovarning bozori chaqqon bo‘lib, tez sotilishini, boshqa tovarning esa bozori kasod bo‘lib, uning uzoq sotilmay turib qolishini kuzatamiz. Xo‘sh, nega shunday bo'ladi? Buning as! sababi u yoki bu tovarga talabning bar xil boMishidir, chunki mana shu narsa bozorga jiddiy ta’sir etadi. Bozorga xari-dorlar o‘z talabi bilan chiqadi, bunga javoban sotuvchiiar tovar-ni taklif etadilar. Talab iste’molchining ehtiyojini bildiradi, ehti-yoj yo‘q joyda talab ham bo‘lmaydi. Ammo ehtiyoj bo'laturib talab bo‘lmasligi ham mumkin, chunki xarid uchun pul yetmaydi.
Demak, talab bu bozorga chiqqan ehtiyoj, lekin talab — bu shunchaki ehtiyoj emas, balki toiovga qohil, ya'ni pul hi Ian ta’min-iangan ehtiyojdir. Masalan, kimningdir mebel sotib olish xohishi bo‘lsa-yu, biroq zarur miqdorda puli bo‘lmasa, xohishi ro‘yobga chiqmaydi, uning ehtiyoji mebel bozorida talabni hosil qilmaydi.