Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

7.3. Tadbirkorlar toifasi
Kimki tadbirkorlik ishi bilan shug‘ulJansa, shu tadbirkor deyiladi. Barcha tadbirkorlik qiluvchilar birgalikda tadbirkorlar toifasini tashkil etadiki, bu maium guruh kishilaming ij'timoiy-iqtisodiy yaxlitligidir. Tadbirkorlaming umumiyligi shundaki, ulaming barchasi xususiy mulk sohibi, ular foyda topishni ko‘zlaydi, boy-badavlat yashaydi, ish beruvchiJar hisoblanadi, ular iqtisodiy riskka borib tavakkaliga ish-laydi, o‘zaro bellashadi, iqtisodiy faol hisoblanadi. Mazkur umumiylik tadbirkorlami maxsus toifa hosil qilishiga asos beradi. 0 ‘zbekistonda tadbirkorlar toifasini shakllantirish va mavqeyini mustahkamlash yoii tutiladi. Bu yerda ushbu toifaga xususiy korxona egalari, qo'shma korxonalardagi sheriklar, fermerlar, dehqon xo‘jaligi sohibi a ri va yakka tartibda biznes bilan shug‘ulJanuvchilar kiradi. Tadbirkorlar boy toifa hisoblansa-da, tarkiban bir xil emas. Katta korxona egasini mayda, o‘zi ishlaydigan tijoratchdlar bilan tenglashtirib bo'lmaydi, albatta. Tadbirkorlar o‘z iyerarxiyasi, ya’ni martabasiga qarab o‘rin egallashi mumkin. Ular ham quyi, o‘rtacha, yuqori va oliy tabaqalaiga ajratiladi. Tadbirkorlar toifasi quyidan yuqoriga qarab har xil ta-baqalarga ajratiladi.

0. 
   Faqat foyda olishni ko‘zlab, uning ketidan tinimsiz quvuvchi tadbirkorlar, Bular biznesga yangidan kirib kelgan bo'ladi, shu sababli ular boyib ulgurmagan. Ular quyi tabaqani hosil qiladilar.
   

0. 
   Foyda ko'rish bilan birgalikda o‘z ishidan qoniqish hosil qiluvchi tadbirkorlar. Bular ma’lum darajada boylik to‘plab ulgurga-
   

116

nidan biznesda o‘z o'rnini topishga intiiadilar. Bularni tadbirkor-larning o‘rta toifasiga kiritish mumkin.

0. 
   Foyda olib o‘z ishidan qoniqish hosi! qilishdan tashqari biznes olamida o‘z hokimiyatini o‘rnatishga va raqobatda doimo g'alabaga intiliivchi tadbirkorlar. Bular tadbirkorlik iyerarxiyasida-gi yuqori qatlamni hosil qiladi, shu sababli bizies elita, deb yuri-tiladi.
   

0. 
   Yuqori foydaga ega bo‘lishdan tashqari biznes olamida mut-laq hokimiyat o‘rnaiishga, o‘z biznes imperiyasini tashkil etib biz­ nes tarixida o‘z nomini qoldirishga intiluvchilar. Bular biznesda-gi super elitani hosil qiladilar. XXI asrga kelib dunyoning eng boy odami va mashhiir tadbirkori shakllandiki, bular —oligarxlar, deb yuritiladi.
   

Tadbirkorlik yuzaga kelishi uchun tadbirkorlik qobiliyatining mavjudligi kifoya qilmaydi. Buning uchun yetarli miqdorda kapi-tal ham topilishi kerak. Turli sohalardagi biznesning kapital sig‘imi, ya’ni uni boshlash uchun zarur bo'lgan kapital miqdori lurlicha bo‘ladi. Bir yerda u katta bo'lsa, boshqa yerda kichik bo'ladi. Le-kin bundan qat’iy nazar biznes boshlash uchun minimal miqdor­ da kapital to‘pIash zarur. Kapital jamg‘arilgach tadbirkorlik faoli-yati boshlanadi.

Tadbirkorlar toifasi ikki yoi bilan shakllanadi:

0. 
   tadbirkorlik avloddan avlodga o‘tadi, ya’ni bu toifa o‘zini-o‘zi takroran yaratadi. Buning natijasida tadbirkorlar sulolasi pay-do bo‘ladi, Masalan, AQShda Fordlar, Mellonlar, Dyuponlar sulo­ lasi, Fransiyada Rotshildlar, Gernianiyada Krapplar sulolasi yuza­ ga kelib, so‘ngra tarqab ketgan;
   

11 7

0. 
   ilgari tadbirkorlik qilmaganlar tadbirkorlikka q o i uradi, natijada tadbirkorlar safiga kirib boradi.
   

Tadbirkorlar avlodi yangidan shakllangan bo'Isa, ulaming ke­ ying! avlodi o‘zini-o‘zi qaytadan yaratish asosida yuzaga keladi. Tadbirkorlar toifasining shakllanib ulgurishi o‘tish davrining tugal-langanligini bildiradi, chunki iqtisodiyot bozor qoidalariga amal qiluvchi faol kishilar qo‘liga o‘tadi.