Oltingugurt saqlovchi organik birikmalar Reja

200^0
250^0
Oltingugurt miqdori, % da: elementar merkaptanli	0,44 0	0,44 0	0,44 0	0,44 0	0,36 0,007	0,005 0,024
H2S ajralib chiqishi, % da	0	0	0	0	0,012	0,274

Jadval ma'lumotlaridan ko`rinib turibdiki, 200<sup>0</sup>C harorat atrofida yuqorida keltirilgan reaksiyalar keta boshlar ekan. Hosil bo`layotgan merkaptanlar, elementar oltingugurt, H₂S neft mahsulotlarini ishlab chiqarishda va qo`llashda ishlatiladigan rangli metallardan tayyorlangan yoqilg`i aparaturalari detallarini korroziyaga uchratadilar.

Neft va neft mahsulotlari tarkibidagi elementar oltingugurt, H₂S va disulfidlar, kichik konsentratsiyalari tufayli, kimyoviy xom ashyo manbai sifatida amaliy ahamiyatga ega emas.

Sulfidlar
Hozirgi vaqtda neft sulfidlari katta ahamiyatga ega. Ular distillatlardan ajratib olinib, maqsadga muvofiq mahsulot, sulfoksidlar olishda oraliq mahsulot va analitik reagentlar sifatida ishlatiladi.
Neft va neft mahsulotlari tarkibida quyidagi asosiy tipdagi sulfidlar mavjud: alifatik (alkanli) - tiaalkanlar, tiaalkenlar, tiaalkinlar (I); arenli - diarilsulfidlar (II); sikloalkanli - tiatsikloalkanlar (III); aralash tuzilishli - alkilarilsulfidlar, ariltiaalkanlar (IV).

R – S – R^| Ar – S – Ar n  1 R – S – Ar

(I) (II) Ar – C_nH_2n – S – Ar
(III) (IV)

bu yerda: R, R^| - to`yingan va to`yinmagan alifatik uglevodorod radikallari; Ar - benzol halqasi.

I tip sulfidlarga – R va R^| lari normal va tarmoqlangan alkil hosilalarini, II tipiga difenilsulfidni, III tipiga tiofan (tetragidrotiofen, tiotsiklopentan), tiotsiklogeksan, tiotsiklogeptan va boshqalar hamda ularning gomologlarini, IV tipiga turli tipdagi radikalli hosilalarini keltirish mumkin.
Sulfidlar amalda hamma neftlar, hattoki kam oltingugurtli neft tarkibida ham mavjuddir.
Eng yuqori sulfidli neftning o`rta distillatlarida sulfidlar resursi o`ta yuqori bo`lib, 1 mln. tonna neftga hisob qilinganda 80 - 100 ming tonna va undan ham mo`ldir.
Yuqori olitingugurtli O`rta Osiyo neftlari fraksiyalarida juda ko`p miqdorda sulfidlar kuzatiladi.
Izlanishlar shuni ko`rsatyaptiki, neftning o`rta distillatlarida asosan alkiltiasikloalkanlar, alkiltiabisikloalkanlar, alkiltiauchsikloal-kanlar mavjud bo`lib, kamroq miqdorda tiaalkanlar va alkilsikloalkilsulfidlar kuzatiladi.
Sulfidlar – tuzilishi bo`yicha oddiy efirlarning analoglaridir.
Sulfidlarning xarakterli kimyoviy o`zgarishlari geteroatom-larning elektron tuzilishi bilan belgilanadi. Oltita valent elektronlaridan 3p lari juftlashmagan bo`lib, qo`zg`atilgan holatda ular 3d - orbitalni egallaydi, gibridlangan [3p3d] - funksiyalar bilan ifodalanadi va - elektronlar xususiyatlarini namoyon etadi.
Ayrim neft sulfidlari haqida quyida to`laroq ma'lumot keltiramiz.