Oltingugurt saqlovchi organik birikmalar Reja

Tiofenlar
1 883 yilda toshko`mir smolasida tiofen topilgan. Tiofen va uning hosilalari neftning yuqori qaynovchi fraksiyalarida (kerosin, dizel yoqilg`isi, moylarda) 50-80% gacha miqdorda mavjuddir. Keyinchalik ular neftni yuqori haroratli qayta ishlash mahsulotlarida ham mavjudligi ko`rsatilgan. Tiofenlarning termik o`ta barqarorligi bilan oltingugurtli neftlarning pirolizi mahsulotlarida mavjudligi tushuntiriladi.
Tiofen va uning gomologlari aromatik hidli suyuqliklardir. Ular o`z fizik-kimyoviy xossalari bo'yicha benzol uglevodorodlariga yaqindir. Tiofen H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> da yaxshi eriydi va ushbu xossadan toshko`mir benzolini tiofendan tozalashda foydalaniladi.
Neft fraksiyalarini konsentrlangan H₂SO₄ bilan ishlov berilganda benzol halqasi kabi tiofen halqasi ham sulfurlanadi. Simob II xlorid (HgCl₂) bilan ishlov berilganda esa tiofenning simobli birikmasi hosil bo`ladi.

Tiofen halqasi saqlovchi birikmalar konsentrlangan HNO₃ bilan o`zaro ta'sirlashganda tiofen halqasi nitrolanmay oksidlanib, H₂O, CO₂ va H₂SO₄ hosil qiladi.

Kerosin fraksiyasi gidrotozalanganda sulfidlarni uglevodorodlarga to`la gidrogenolizi kuzatiladi va tiofen birikmalarning qisman quyidagi reaksiyalari ham ketadi:

Tiofenlar oksidlovchilar ta'siriga o`ta barqarordir. Alkil tiofenlarni kimyoviy xomashyo sifatida ishlatilganda ular katalitik dealkillanishi, izomerlanishi va degidrirlanishi quyidagi sxema bo`yicha ketishi mumkin:

Alifatik sulfidlardan farqli o`laroq termokatalitik jarayonlarda monosiklik sulfidlardan faqat vodorodsulfid hosil bo`ladi, merkaptanlar esa amalda kuzatilmaydi.

Katalitik kreking sharoitlarida diaril sulfidlar aren va mos holdagi tiollarga aylanadilar:

Kuchli oksidlovchilar (nitrat kislota, KMnO₄, konsentrlangan vodorod peroksid) sulfidlarni avval sulfoksidlargacha, so`ng sulfonlargacha oksidlaydi:

Disulfidlar
Neft tarkibida ko`p bo`lmagan miqdorda uchraydilar. Ularning reaksion qobiliyati sulfidlarga nisbatan yuqoriroq bo`lib, kimyoviy xossalari bo`yicha ularga o`xshashdir. Ular qizdirilganda oson parchalanib merkaptanlar, H₂S va uglevodorodlar hosil qiladi.