Omirtqa bag’anasi yarim shig’iwi ha’m shig’iwi sebepleri, klinik ko’rnisi?

Diagnozı. Nawqaslardı sınǵan átiraptaǵı regionar awırıw tınıshsızlandıradı, awırıw omırtqa baǵanasın arqaǵa yaki aldınǵa búkkende kúsheyedi. Sınǵan ótkir ósikler ústinde payda bolıp palpaciyalanǵanda awırıydı. Ayırım jaǵdaylarda ótkir ósikler arasınıń ózgergeni, olardıń háreketsheńligi hám orta sızıqtan qaptalına jıljıǵanı anıqlanadı. Qaptal tárepten alınǵan rentgen súwretinde sınıw sızıǵı kórinedi.
Emlew. Sınǵan tarawda 5 ml den 0,5—1 % novokain eritpesi jiberiledi. Awırıw dawam ete berse awırıwsızlandırıw 2—3 kúnde qaytarıladı. 2—3 hápte orında jatıw rejimine ámel etiledi. Jumısqa jaramlılıq 3—5 hápteden soń tiklenedi.


Omirtqa bag’anasi sinip shiqiwdin’ belgileri, emlew
1сорауга отв табалмадым
СОЛ МН ОМЫРЫТКА БОЙЫНША 6 СОРАУГА ОТВ ЖОК КОНКРЕТ,ОМЫРТКАНЫ КИТАП БОЙЫНША БИР КОЗ ЖУУЫРТЫП КЕТЕРСИЗ МЕН ОЗИМ СУЙТЕЖАКБАН
АРИ БЕРИ ИЗЛЕДИМ ТОЧНО ОТВ ЖОК
9-тема
Bas miy jaraqatilari sebepleri, belgileri
BAS SÚYEGI HÁM BAS MIY JABÍQ JARAQATLARÍNÍŃ KLINIKASÍ HÁM DIAGNOSTIKASÍ

Bas súyegi hám bas miy jaraqatlarınıń tiykarǵı belgileri es-aqılınıń buzılıwı esaplanadı. Eger ol uzaq waqıt dawam etse, nawqas ómiri ushın qáwip tuwdıradı. Birlemshi kórikte es-aqılı buzılıw dárejesin bahalaw ushın tómendegi rejeden paydalanıladı.
1. Es-aqılı qısqa waqıtqa joǵalıwdan keyin tolıq tikleniwi: nawqas qay jerde ekenligin hám waqıttı tolıq ańlaydı hám átiraptaǵı waqıyalardı tuwrı sezedi.
2. Es-aqılı tolıq emes joǵalıwı: nawqas shok halatında, uyqıshań, biraq júdá talap etilgende salıstırmalı sáwbetke kirisedi.
3. Awır shok halatı: nawqas ápiwayı tapsırmalardı tek ǵana talap etkende orınlaydı.
4. Ortasha shok halatı: nawqas onsha qıyın bolmaǵan tapsırmaları orınlaydı, qısqa juwap beredi.
5. Jeńil shok: jeńil baǵdardan adasıw sorawlarǵa zorǵa juwap beredi.
6. Soporoz halat: tek tiykarǵı refleksler saqlanıp qalǵan (jutıw, bronxial, shaq perde hám korneal). Nawqas awır tásirlerge júz kórinisi yaki qol-ayaqlardı qorǵaw tartıp alıw menen qaytaradı. Awırıw tásirlerine dem alıw hám puls tezlesiwi, qan tamır reakciyaları hám kóz qarashıǵı reakciyaları sıyaqlı turaqlı bolmaǵan vegetativ reakciyalar saqlanıp qalǵan boladı.
7. Komatoz jaǵday: nawqas sırtqı hám ishki tásirlerine juwap qaytarmaydı, tolıq adinamiya jaǵdayında boladı. Koma artıp barǵan sayın barlıq refleksler joǵaladı, bulshıq etler tonusı kemeyedi, sfinkterler bosasadı, qarashıqlar keńeyedi. Bunday jaǵday atonik koma dep ataladı.
Es-aqılınıń joǵalıwı menen ótiwshi bas súyegi hám bas miy jaraqatları ushın retrograd amneziya tán bolıp, nawqas jaraqat alǵan waqtın esley almaydı, es-aqılın joǵaltadı hám onıń qansha dawam etkenin bilmeydi.
Bas miy jaraqatlarında júrek-qan tamır iskerligi buzılıwı baqlanıwı múmkin. Puls tómenlewi adasqan nerv orayları qozǵalıwı sebepli júz beredi hám kóbinese jaraqatlanıwdan keyinirek júz beredi hám onnan keyingi waqıtta bolsa bas súyegi ishi basımı artqan jaǵdaylarda júz beredi. Puls tezlesiwi bolsa miy ózegi simpatik yadroları qozǵalıwı sebepli júz beredi. Ayırım waqıtları paroksizmal taxikardiya júz beriwi múmkin. Arterial qan basımı hám jergilikli qan aylanıw buzılıw jaǵdayları da júz beriwi múmkin.
Júrek qan-tamırlar funkciyası buzılıwı menen birge dem alıw tezligi, shuqırlıǵı hám ritmi buzılıwı júz beriwi múmkin, bul jaǵday da miy ózeginiń simpatik hám parasimpatık orayları jaraqatlarına baylanıslı boladı.
Qusıw kóbinese bas miy jaraqatınan soń júz berip, IV qarınsha tásirleniwi nátiyjesinde boladı. Reflektor tárizde qusıw miy perdeleri hám vestibulyar buzılıwlar sebepli júz beriwi múmkin. Bas súyegi ishi basımı miy isiginde, quyılǵan qan sebepli qısılıwında basım artıwı qusıw menen birge ótedi. Vestibulyar buzılıwlar bas aylanıwı hám zatlardıń jaraqatlanıwınıń átirapındaǵı háreketi, spontan nistagm, teńsalmaqlıq buzılıwı, esin joǵaltıw menen ótiwshi pristup tárizli labirint aldawlar seziw tárizinde júzege shıǵadı.
Jeńil hám ortasha dárejedegi bas súyegi hám bas miy jaraqatlarında nawqaslar shekede qısıw kórinisindegi bas awırıwı, bas awırlıǵı hám keńeyiwi, kúygendegi sıyaqlı sezim, awırıwlı pulsaciya, yaǵnıy, olar túri boyınsha migrenoz yaki spazmatik qan tamırlar awırıwlarına uqsap ketedi. Subaraxnoidal qan quyılıwında awırıw kemnen-kem jaǵdaylarda kúshli boladı.
Kóz qarashıǵı reakciyaları ádette pás boladı. Bas miy zaqımlanıwlarında jeńil anizokoriya júz beredi. Turaqlı anizokoriya júz bergende ptoz, mioz, enoftalm kórinisindegi Gorner sindromın parıqlaw kerek, klinikada bul halattıń qarama-qarsı tárep midriazi sıpatında bahalanadı. Bul eki halattıń parqı úlken áhmiyetke iye, sebebi Gorner sindromı sinaptik túyin, tiykarınan, juldız tárizli túyin jaraqatı nátiyjesi bolıp esaplanadı. Kóz qarashıǵınıń rawajlanıp barıwshı keńeyiwi bolsa kóriw nervi tuwrıdan-tuwrı qısılıwı hám sol táreptegi bas miy yarım sharınıń bas súyegi ishi gematoması nátiyjesi bolıwı múmkin
Bas miy shayqaliwiinin’ klinik belgileri
Bas miy shayqalıwına klinikalıq diagnoz qoyıw ushın tómendegi belgiler tiykar boladı:
1. Birneshe sekundtan minutlarǵa shekem dawam etiwshi es-aqılınıń buzılıwı (shoktan baslap soporǵa shekem)
2. Jaraqatdan tuwrıdan-tuwrı aldınǵı waqıyalar retrograd hám tuwrıdan-tuwrı jaraqttan keyingi waqıyalardı esley almaw – anterograd amneziya.
3. Es-aqılı tiklengennen keyin bas awırıwı, hálsizlik, qulaqta shawqım, júzge qan quyılıp keliwi, terlew hám sol sıyaqlı vegetativ reakciyalardan arız etiwi tán. Kóz almaları háreketinde olarda awırıw, okulostatik fenomen, oqıwǵa háreket etip kórilgende kóz almaları divergenciyası. Vestibulyar giperesteziyalar baqlanadı.
4. Ádette, tuwrıdan-tuwrı jaraqattan keyin bir marte qusıw.
5. Dem alıw kóbinese júzeki. Tezligi ózgermegen bolıp, tez tiklenedi.
6. Puls kóbinese fiziologiyalıq normada bolıp, tuwrıdan-tuwrı jaraqattan keyin biraz tezlesiwi múmkin.
7. Júz aǵarıwı, soń qızarıwı múmkin.
8. Qan basımı hám dene temperaturası ózgerislersiz.
9. Mimika bulshıq etleri assimetriyası hám turaqsız sińir hám teri refleksleri assimetriyası júz beriwi múmkin, olar birinshi 3 kún ishinde joǵalıp ketedi.
10. Turaqsız miy perdesi belgileri joq.
11. Qanda sezilerli ózgerisler joq.
12. Bas súyegi jaraqatı bolmaydı.
13. Likvor basımı normal boladı, ayırım waqıtları pásiyedi, onıń quramı da ózgerislersiz, tınıq, qan aralaspası kórinbeydi.
Bas miy shayqaliwin emlew
Nawqaslardıń ulıwma jaǵdayı 7 kún ishinde normaǵa qaytadı. Bas miy shayqalıwı bas miy jaraqatınıń eń jeńil kórinisi bolıp, awırlıq dárejelerine bólinbeydi.
Bas miy shayqalıwında ápiwayı emlew usıllarına tınısh jaǵday, trankvilizator, antigistamin, sedatıv, desensibilizaciyalawshı zatlar beriw, fizioterapiya islenedi.
Nawqastıń ulıwma jaǵdayı jaqsılanǵanda, ol ózi háreket ete baslaǵanda aktiv jaǵdayǵa ótkeriledi, bul kóbinese 1—3-kúni júz beredi. Nawqastı stacionarda emlew múddeti 6—8 kún, miynetke jaramsızlıq múddeti 2 den 4 háptege shekem (jumıs sharayatı hám nawqastıń aktivligine baylanıslı halda).
Bas miy zaqimlaniwi(ushib) klinik belgileri
Bas miy zaqımlanıwınıń parıq etiwshi belgisi bolıp oshaqlı simptomlar esaplanadı. Jeńil dárejede ádette, olar reflektor asimmetriya kórinisinde boladı. Bas miy zaqımlanıwınıń absolyut belgisi bas súyegi tóbe bólimi yaki tiykarı sınıwı yaki lyumbal punkciyada likvorda qan izleri anıqlanıwı esaplanadı. Jeńil dárejedegi bas miy zaqımlanıwında, ádette, kúshli qan quyılıwı hám dislokacion sindrom rawajlanıwı baqlanbaydı.

Bas miy zaqimlaniwinin’(ushib) jen’il da’rejesi klinik belgileri
Bas miy zaqımlanıwınıń parıq etiwshi belgisi bolıp oshaqlı simptomlar esaplanadı. Jeńil dárejede ádette, olar reflektor asimmetriya kórinisinde boladı. Bas miy zaqımlanıwınıń absolyut belgisi bas súyegi tóbe bólimi yaki tiykarı sınıwı yaki lyumbal punkciyada likvorda qan izleri anıqlanıwı esaplanadı. Jeńil dárejedegi bas miy zaqımlanıwında, ádette, kúshli qan quyılıwı hám dislokacion sindrom rawajlanıwı baqlanbaydı.

Bas miy zaqimlaniwinin’(ushib) orta da’rejesi klinik belgileri, diagnostikasi
Orta dárejedegi bas miy zaqımlanıwı ushın ONS jaraqatı kúshlirek kóringen oshaqlı simptomlar (gemiparez yaki gemiplegiya), afaziya, gipesteziya, bas miy nervleri (kóbinese, kózdi háreketlendiriwshi, úsh shaqlı, júz hám esitiw nervleri) jaraqatı tán. Awır dáwirde oshaqlı simptomlar ulıwma miy belgileri menen jasırınǵan boladı, es-aqılı tiklengennen keyin jaqsıraq júzege shıǵadı.

Diagnostika maqsetinde lyumbal punkciyalaw miy suyıqlıgınıń basımı, tınıqlıǵı hám quramın tekseriw hám dári preparatların kiritiw ushın ámelge asırıladı.
Lyumbal punkciya omırtqalar ótkir osikleri arasınan ámelge asırıladı. III hám IV bel omırtqalar arasındaǵı boslıq jambas súyekler qırların birlestiriwshi sızıq arqalı anıqlanadı. Nawqas gorizontal halatta oń yaki shep jambasqa jatadı. Bunda ayaqlar qarınǵa tartıladı, bas kókirekke iyiledi. Bul halatta ótkir ósikler arasındaǵı aralıq birqansha keńeyedi hám iyne ótiwi ańsatlasadı. Terige yod hám spirt járdeminde islew beriledi. Punkciya ornı 3—4 ml 0.5% novokain menen awırıwsızlandırıladı, bunda novokain teri astı hám ishine kiritiledi. Soń 10—12 sm uzınlıqtaǵı hám 0.5-1mm qalıńlıqtaǵı mandrenli iyne járdeminde perde astı boslıǵı punkciya islenedi. Iyne sagittal júzede hám biraz joqarıǵa, omırtqalar ótkir ósikleri baǵdarı boyınsha háreketleniwi lazım. Perde astı boslıǵına barǵan sayın iyne ósikler aralıq hám sarı perdeler qarsılıǵına ushıraydı, epidural may qatlamı arqalı erkin ótedi hám ańsat túsedi. Iyne jáne 1—2 mm jıljıtıladı hám madren alınadı. Iyneden miy suyıqlıǵı aǵıp túsiwi kerek. Normada ol tınıq, áste tamshılap túsedi. Onıń basımın anıqlaw ushın manometrlerden paydalanıladı. Eń àpiwayı manometr qıysıq múyeshli shiyshe tútiksheden ibarat. Vertikal dizesi menen de dárejelengen bolıwı kerek. Miy suyıqlıǵı kóteriliw biyikligi suw baǵanası esabında ólshengen basımǵa tuwrı keledi. Normada jatqan halda 100—180, otırǵanda 250—300 mm suw baǵanasına teń. Diagnostikalıq maqsette aǵıp túsetuǵın 1—2 ml miy suyıqlıǵı alınadı. Shpric járdeminde sorıp alıw qadaǵan etiledi, sebebi miy jıljıwı hám miy ózeginiń qısılıwı júz beriwi múmkin! Basım anıqlanıp tekseriw ushın suyıqlıq alınıp bolınǵannan soń, iyne alınadı hám punkciya ornı steril salfetka menen jabıladı. Nawqas 18 saat dawamında jatıw kerek.
Lyumbal punkciya miy jıljıwınan derek beriwshi ózek belgileri bar bolǵan halatlarda qadaǵan etiledi, sebebi miy ózegi qısılıwı hám nawqas óliwi múmkin!
Miy tamırlarınıń angiografiyası diagnostikalıq usıl esabında tek ǵana jaraqatlanıw ornın emes, bálkim onıń túrin de anıqlaw imkanın beredi. Bas miy jaraqatlarında miy tamırları angiografiyasın ótkeriwge kórsetpeler: 1) bas miy ishi gematomasına gúman etilgende basqa barlıq tekseriwler aytarlıqtay anıq bolmaǵanda; 2) jaraqat tàrepi anıq bolmaǵanda; 3) bas miy jaraqatınıń keshikken dáwirinde bas miy ishi gematoması bolǵanda; 4) miy jergilikli zaqımlanıw hám miy ishi gematomasın salıstırıp parıqlaw hallarında.

Bas miy zaqimlaniwinin’(ushib) awir da’rejesi klinik belgileri, diagnostikasi
Bas miydiń awır dárejede zaqımlanıwı ómir ushın qáwipli hám uzaq múddetli soporoz-komatoz halat, kóbinese ómir ushın zárúr organlar, shuqır nevrologiyalıq (ulıwmalıq hám oshaqlı), metabolizm, qan aylanıwınıń shuqır buzılıwları menen ótedi. Bas súyeginde basım artıwı sebepli kóriw nervi diskleri toqtap qalıwı baqlanıwı múmkin.
Miy zaqımlanıw oshaqların anıqlaw úlken ahmiyetke iye. Awır dárejedegi bas miy zaqımlanıwlarına miy tiykarı, diencefal bólim, bas miy yarım sharları mediobazal bólimleri jaraqatlanıwları kiredi. Miy tiykarı jaraqatında nawqaslar jaraqat waqtınan baslap shuqır komatoz jaǵdayında boladı hám bul dáwirde dem alıw hám qan tamır funkciyası buzılıwları baqlanadı. Komatoz halattan shıǵıw dáwirinde nawqaslar uzaq waqıt sopor yaki shok halatında bolıp, orientaciya buzılǵan boladı. Dem alıwdıń periferiyalıq tipinde buzılıwları keyinirek qosılıp, dem alıw jollarına silekey, qan yaki arqa miy suyıqlıǵı kirip barǵan sayın dawıs tesigi tarayıwı, jutıw refleksi kemeyiwi hám pnevmoniya qosılıwı sebepli artıp baradı. Nevrologiyalıq belgiler kúsheyiwinde miy isigi rawajlanıwı, onıń gipoksiyası hám miy qarınshaları hám bazal cisternalarına quyılǵan qan tásiri kúshli áhmiyetke iye.
Exoensefalografiya diagnozdı 40—95 % jaǵdaylarda anıqlastırıw imkanın beredi. Tekseriw ultrases tolqınınıń frontal tegislikte miy orta sızıǵı strukturalarınan qaytıw procesine tiykarlanǵan. Bul tekseriwdi bastı eki tárepinen ótkerip sagittal sızıqtaǵı strukturalardıń kólemlik strukturadan qarama-qarsı tárepke jıljıwın, gematoma barlıǵın hám onıń qaysı tárepte ekenligin anıqlaw múmkin. Bul tekseriwge qarsı korsetpeler joq. Onıń kemshiligi ol jaraqat ornın anıqlaydı, biraq túrin anıqlap bere almaydı.
Freza tesiklerin qoyıw arqalı trepanaciyalaw keń tarqalǵan hám bas súyegi boslıǵı jaraqatlanǵanda onıń awhalı haqqında júdá qımbatlı maǵlıwmat beredi. Trepanaciyalaw jolı júdá ańsat. Asqınıwlar derlik baqlanbaydı. Jergilikli awırıwsızlandırıw jolı menen da isleniwi múmkin. Diagnostikalıq freza tesigi orta perde arteriyası ústi proekciya ústinde kóbinese gematoma bolıwı múmkinligi esabına ashıp qoyılǵan. Eger gematoma ornı anıq bolsa, freza tesikleri eki tárepten de 1 den 4 ge shekem qoyıladı (240-súwret). Gematomanı total alıp taslaw hám tolıq gemostaz islew ushın freza tesigi 4(6 yamasa 6(6 sm úlkenlikke shekem keńeyttiriledi, yaǵnıy dekompressiyalawshı trepanaciya ámelge asırıladı (241-súwret).
Gematoma alıp taslanǵannan soń hám gemostaz islengennen soń qattı miy perdesi óz ornına qoyıladı hám túyinli jipek tigisler túsiriledi. Eger miy isigi baqlansa, qattı miy perdesi tigilmeydi, ol plastika islenedi. Epidural yamasa subdural gematoma joq bolsa, miy hám qaptal qarınshaları diagnostikalıq punkciya islenedi, ol súyir miy konyulyası járdeminde ámelge asırıladı.
Bas miy zaqimlaniwin(ushib) emlew
Bas súyegi hám bas miy awır jaraqatlanıwın emlew

Nawqas emlewxanaǵa túsken dáwirde diagnostikalıq sharalar menen birgelikte emlew-janlandırıw sharaları da alıp barılıwı lazım.
1. Júrek qan tamırlar funkciyasın tiklew: a) bronxial terekti tazalaw; b) ingubaciya; c) 2—3 kún ishinde jeterli spontan dem alıwdı tiklewge úmit bolmasa –traxeostomiya; g) ókpeniń jasalma ventilyaciyası; d) uzaq múddet qan, qan ornın basıwshı suyıqlıqlar hám dári zatların quyıw ushın omıraw astı venası punkciyası; e) joqarı venoz basım hám tómen arterial basım bolǵanda (80 mm sınap baǵanasınan tómen) — qan hám qan ornın basıwshı suyıqlıqlar arteriya ishine quyıladı.
2. Bas miy funkciyasın tiklew: a) mannitol hám mochevina menen massiv degidratacion terapiya, bir waqıttıń ózinde 60—90 g ǵa shekem qurǵaq zat esabında, laziks; b) bas miy tamırları spazmasın joǵaltıw ushın qan tamırlardı keńeyttiriwshi zatlar (eufillin, no-shpa, droperidol h.t.b); v) miy lokal gipotermiyası; g) desensebilizaciyalawshı terapiya; d) acidozǵa qarsı gúres (natriy gidrokarbonat eritpesi quyıw), kislorodqa toyındırıw. Eger sistolik qan basımı 80 mm sınap baǵanasınan tómen bolsa, diagnostikalıq yaki radikal xirurgiyalıq ámeliyattı orınlasa boladı.
Ashıq bas súyegi hám bas miy jaraqatlarında birlemshi xirurgiyalıq islew bas jumsaq toqımaları jarası shetin kesip, súyek bóleklerin alıp taslaw, tesip kirgen jaraqatlarda — súyek bólekleri, qan hám miy qaldıqların sorıwshı apparat ushlıǵı járdeminde sorıp alıp taslawdan ibarat. Infekciyanıń aldın alıw ushın jumsaq toqımalar jaraqatın imkanı barınsha tolıq tigip taslaw lazım.
Bas súyegi gúmbeziniń batıp kirgen jabıq travmasında hám bas miy jaraqatında miy qısılıwıı júz berse, súyek bóleklerin alıp taslaw, bas jumsaq toqımalarına tolıq tigis qoyıw kerek. Nawqastıń ulıwma awhalı salıstırmalı qanaatlanarlı bolsa, bir jola súyek yaki alloplastik material menen kranioplastika etse boladı. Awır jaǵdaylarda nuqsandı bekitiwdi 2 hápteden birneshe ayǵa shekem keshiktiriledi.
Bas súyegi ishi gematomasında freza tesigi arqalı súyekti trepanaciyalaw hám onı keńeyttiriw múmkin. Bunnan tısqarı, súyek plastik trepanaciyası da qollanıladı. Sol maqsette teri hám aponevroz yarım shar yamasa taǵa tárizli kesindi kesip alınıp, úlken tiykarı menen mańlay yamasa shekege kóshiriledi. 4—6 freza tesigi qoyıladı hám olardan Djili pıshqısı ótkerilip, sheke bulshıq eti bóliminde súyek perde saqlanıp «ayaqsha» etip qoyıladı (242-súwret). Súyek bólekshesi sol ayaqshada alıp qoyılıp, úlken miy perdesi taǵa tárizli yamasa kóldeneń kesiledi hám miy toqıması ashıladı. Ámeliyattan soń súyek-plastik quraq ornına qoyıladı.