Ona tili va adabiyot test muallifi: Mustafoyev G’anisher Ikromovich

Test muallifi: Mustafoyev G’anisher Ikromovich

---

20. [1,7 ball ] 
Matn mazmunida aks etgan ma'lumotni aniqlang. 
A) Yerning geosferalari bir-biridan fizik xossasi, 
kimyoviy tarkibi va agregat holati jihatdan 
farqlanadi. 
B) Yerning ichki qatlamidagi koʻndalang toʻlqinlar 
seysmik toʻlqinlar deyiladi. 
C) Yer mantiyasi 30 km qalinlikka ega hisoblanadi. 
D) Subyadroning diametri 5500 kimdan oshadi. 
21. [1,7 ball] 
Matn mazmuniga mos to'g'ri ifodalangan
ma'lumotni aniqlang. 
A) Materiklar taʼsirida suv Tinch, Shimoliy Muz, 
Atlantika Hind, va Janubiy Okeanlarga ajralgan. 
B) Shimoliy Muz, Tinch va Hind okeanlarining 
Antarktidaga tutash qismi Janubiy okean 
C) Yer yuzining toʻrtdan bir qismini materik va 
orollar tashkil etadi. 
D) Yer hajm va massa jihatdan Uran, Neptun, 
Saturn, Yupiterdan keyingi oʻrinda turadi. 
22. [1,7 ball) 
Matn mazmuniga mos to'g'ri ifodalangan
ma'lumotni aniqlang. 
A) Yerning tashqi geosferasi suv va havo 
geosferalariga boʻlinadi. 
B) Yer Quyoshga yaqinligi jihatdan 
beshinchi sayyora hisoblanadi. 
C) Hayot materiya taraqqiyotining yagona 
bosqichidir. 
D) Shimoliy va Janubiy Amerika bitta 
materik. 
Test muallifi: Mustafoyev G’anisher Ikromovich

---

Matnni o’qing va quyidagi topshiriqlarni bajaring 
Bozor (hikoya) 
“…Elning qanday yashayotganini bilmoqchi bo‘lsang, avvalo, uning bozorlariga qara”, deydi 
donishmand xalqimiz. Darhaqiqat, bugun viloyatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan dehqon bozorlarida 
sotuvchi va xaridorlar uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlarni, peshtaxtalardagi to‘kin-sochinlikni 
ko‘rib, diling ravshan tortadi…” 
Davronning dili ravshan tortmadi, bil’aks, peshonasi tirishgancha matndagi “faoliyat ko‘rsatayotgan” 
so‘zlari tagiga qalin chiziq chizdi, qog‘oz chetiga so‘roq belgisi qo‘ydi. Qandaydir qovushmaganroq, 
gazetiyroq so‘z birikmasimi-ey. O‘zgartirish kerak. Nahotki bozor “faoliyat ko‘rsatsa?”Keyingi 
jumlani o‘qib Davronning dili battar xufton bo‘ldi. Nima emish, viloyatimizda “11 nafar bozorlar” 
yana “faoliyat ko‘rsatayotgan”mish… O‘zi o‘n bittaligi aniq bo‘lsa, “nafar”igayu ko‘plik 
qo‘shimchasiga balo bormi? “Faoliyat”ingga o‘t tushgur muxbir bisotidagi to‘rtta so‘zni 
aylantiraverarkan-da…So‘nggi jumla tanish tuyuldi, muallifini ham eslaganday bo‘ldi, biroq o‘zini 
chalg‘itish uchun “Buyuklar bir xil fikrlaydi”, deb ming‘irlab qo‘ydi-da, papkani shartta yopdi: avval 
tasvirga olib kelsin, tahrir keyin.
O‘zi uch-to‘rtta fotosuratni birin-ketin ekranga chiqarib, shu sabil qolgur matnni diktorga 
o‘qitvorsayam bo‘lardi. Ammo Davron ishiga ijodiyroq yondashdi: hech bo‘lmasa “peshtaxtalardagi 
to‘kin-sochinlik” tomoshabinni o‘ziga jalb etar. Ustiga-ustak, ko‘rsatuvni bu ahvolda, quruqqina 
o‘tkazvorsa, dushanba kungi (1) “pyatiminutka”da Obidalining chakagi ochilishi aniq: o‘ziyam 
“O‘tgan haftada hukumatimiz tomonidan amalga oshirilgan keng ko‘lamli ishlar va xalqaro hayotning 
muhim masalalari”ga bag‘ishlangan uch soatlik yig‘ilishining kamida so‘nggi ellik-oltmish daqiqasini 
– ismini aytmasdan turib, albatta – Davronni do‘pposlash bilan o‘tkazdi; “erishilgan yutuqlar bilan bir 
qatorda, afsuski, ayrim o‘z ishiga mas’uliyatsiz, dangasa, loqayd rejissyorlarimiz tomoshabinni bizning 
kanalimizga jalb etishga emas, aksincha, undan bezdirishga xizmat qilmoqda. Buni o‘tgan hafta efirga 
uzatilgan ba’zi bir ko‘rsatuvlar shundoqqina ko‘rsatib turibdi… Axir, qaranglar, Yaqin Sharqda 
nimalar bo‘lyapti! Arab mamlakatlarida nimalar bo‘lyapti? Bizda esa, Xudoga ming qatla shukr, 
tinchlik-ku…” Hoy banda, xalqaro vaziyatni qo‘yib turaylik, o‘zimizning kanalda qaysi ko‘rsatuv 
nimani ko‘rsatib turibdi ekan, deb so‘raydigan mard yo‘q; vaholanki, vaziyat ajabtovur: hamma bu 
tagdor sha’malar qaysi ko‘rsatuv va kimning sha’niga yog‘dirilayotganini yaxshi bilib turadi… 
Keyingi paytlari bir-ikki yuqoriroq idoralarda jiddiy tanqid eshitib, soyasidan ham cho‘chib qolgan, 
yumshoq kursisining omonatligi xususidagi mish-mishlardan battar vahimaga tushgan bu amal gadosi 
nechukdir o‘zining tagini zimdan kavlayotganlar boshida aynan mana shu Davron turibdi deb ishonadi, 
shu xavotiri bois yanada ehtiyotkorlik qiladi, “guruh boshi”ni tanqid qila-qila ishdan bezdirib, “o‘z 
ixtiyorimga ko‘ra…” degan arizasini olishni chandon orzu qiladi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri dumini tugib 
yuborishga esa yana qo‘rqadi: kim biladi, necha yillardan buyon sabr bilan bir joyda ishlab kelayotgan 
bu dog‘uli, qo‘rs rejissyor ortida kimlar turibdi, balki ular atay rahbarning xato qilishini 
kutishayotgandir, keyin “Ha, mana, oxiri qo‘lga tushding-ku. Eng tajribali rejissyorni statyasiz ishdan 
bo‘shatding-a!” deb sudma-sud surgashar… 
Bunaqa yuraksiqar yig‘ilish payti kimga qiyin, Davronga qiyin: e’tiroz bildirayin desa, ismi yoinki 
ko‘rsatuv nomi aniq aytilmadi, inchunun, Obidalining bir-ikki haybarakallachisi “Gap egasini topibdi-
da”, deya piching qilishlari aniq; (2)“betimning qalini – jonimning huzuri” deb jim o‘tiraverayin desa, 
besh-oltita hamkasbining “biz hammasini tushundik” deganday yer ostidan bir-birlariga ma’nodor 
qarab, “ihm-m”lab qo‘yishlari, jonini bo‘g‘ziga keltiradi… 
Xullas, shunaqangi mayda-chuyda gaplarda-ey…