Onaxon jabborova, zuxra umarova

Mustahkamlash uchun savollar va topshiriq: 
1. Masofaviy ta’lim xususiyatlari deganda nimani tushunasiz? 
2. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni qanday? 
3. Masofaviy 
ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish 
samaradorligining asolarini nimalar tashkil etadi? 
4. Yuqorida taqdim etilgan masofaviy ta’limning kompьyuterli 
texnologiyasini o‘zlashtiring. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
49

---

9-MAVZU: “TARBIYA” FANINI O‘QITISHNING INKLYUZIV 
TA’LIM SHAKLI 
 
Reja: 
1. Inklyuziv ta’lim xususiyatlari 
2. “Tarbiya” fanini o‘qitishda inklyuziv ta’lim asoslari 
3. Inklyuziv ta’lim asosida “Tarbiya” fanini o‘qitishning 
ahamiyati 
Tayanch tushunchalar: 
Tarbiya, fan, o‘qitish, inklyuziv, ta’lim, shakl, xususiyat, asos, 
bilim, ko‘nikma, malaka 
Inklyuziv ta’lim xususiyatlari. Inklyuziv ta’lim o‘qituvchi 
bilan o‘quvchining o‘zaro munosabatlarida tenglikka asoslanadi. Shu 
jihatdan inklyuziv ta’lim jismoniy va ruhiy imkoniyati cheklangan 
ta’lim oluvchilarga va to‘liq imkoniyatga ega o‘quvchilarga teng 
ta’lim berish bilan o‘ziga xos xususiyatga ega hisoblanadi.
Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan sobiq “Mehribonlik 
uylari” o‘quv-tarbiya muassasalari deb nomlandi. Shu sababli o‘quv-
tarbiya muassasalarida amalga oshiriladigan ta’lim ham inklyuziv 
ta’lim shakli hisoblanadi. 
Inklyuziv ta’limning quyidagi xususiyatlariga e’tibor berish 
lozim: 
- interfaol ta’lim texnologiyalariga asoslanadi; 
- tabaqalashtirilgan o‘qitish amalga oshiriladi; 
- individuallashtirilgan dasturlarga asoslaniladi; 
- ta’lim oluvchilar guruhlarga bo‘lib o‘qitiladi. 
Shu sababli ta’limning bu shakli ta’lim oluvchilarning bilim va 
ko‘nikmalarini tez shakllantirilishi bilan e’tiborga loyiq. 
Inklyuziv ta’limga quyidagi o‘ziga xos xususiyatlar mavjud: 
- jismoniy va ruhiy jihatdan imkoniyati cheklangan o‘quvchilarni 
maxsus o‘qitish; 
- sensor tarbiyani amalga oshirish; 
- ta’lim va tarbiya olish huquqini teng ta’minlash; 
- mashg‘ulotlarga maxsus yondashish; 
- mashg‘ulotlarni tajribali o‘qituvchilar tomonidan olib borilishi. 
50

---

Dunyo mamlakatlarida inklyuziv ta’limga alohida e’tibor beriladi. 
Bu borada YUNESKO 1989 yili dunyo mamlakatlariga murojaat 
bilan chiqib, inklyuziv ta’lim vositasida shaxsni ta’lim va tarbiyasini 
amalga oshirishni so‘radi. Chunki inklyuziv ta’lim shakli shaxsning 
ta’lim va tarbiyaga oid huquqini to‘liq ro‘yobga chiqarish imkonini 
beradi. Misol uchun, to‘liq nogironligi bo‘lgan bolalarni individual 
tarzda oilada maxsus o‘qitish aynan inklyuziv ta’limning asosiy 
vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu sababli O‘zbekiston pedagogik 
ta’lim jarayonida va ta’lim tizimida inklyuziv ta’limning 
imkoniyatlariga tayaniladi. Bu borada pedagog olimlarimizning bir 
qator ilmiy-tadqiqotlari mavjud. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida 
bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ana shunday ilmiy-
tadqiqotlarni 
o‘rganishi va inklyuziv ta’limning asoslarini 
o‘zlashtirishi tavsiya etiladi.
Inklyuziv 
ta’limning imkoniyatlaridan foydalanish uchun 
o‘qituvchi faol bo‘lishi kerak. Ta’lim oluvchiga muntazam ravishda 
topshiriq berib borilishi, imkon qadar topshiriqlarning yozma bo‘lishi 
va topshiriq natijalarini nazorat qilib borish asosida inklyuziv ta’lim 
samaradorligiga erishiladi. Bularning barchasi inklyuziv ta’lim 
imkoniyatlaridan foydalanish uchun maxsus tayyorgarlikka ega 
bo‘lishini taqozo etadi. 
Oliy pedagogik ta’lim jarayonida majburiy (mutaxassislik) 
fanlarini o‘qitishda inklyuziv ta’lim shakllari to‘g‘risida ko‘proq 
ma’lumot berish zaruriyat bo‘lib turibdi. Bundan tashqari “Inklyuziv, 
masofaviy va integratsion ta’lim shakllari” tanlov fanining ishlab 
chiqilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki bugungi murakkab 
sharoitda ta’limning bu shakllari o‘qitish jarayonida juda qo‘l keladi.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga inklyuziv ta’limning 
asoslari, metodlari va o‘ziga xos xususiyatlarini mustaqil ta’lim 
vositasida chuqur o‘rganish tavsiya etiladi. Chunki inklyuziv ta’lim 
shaklini bilish davlatning ta’lim siyosatini hammaga bir xil tatbiq 
etishda qo‘l keladi.
Inklyuziv ta’limning tez va qisqa muddatda amalga oshirish 
xususiyati uning imkoniyatlarini kengaytiradi. Shu sababli bugungi 
kunda o‘quv-tarbiya muassasalari uchun inklyuziv ta’limni tadbiq 
etish zaruriyat bo‘lib turibdi.