Онтология-борлиқ фалсафаси

Борлиққа муносабатнинг хилма-хиллиги

Фалсафа тарихида борлиқ муаммоси

«Борлиқ» категорияси фалсафа пайдо бўлиши
билан шаклланган ва изчил назарий қизиқиш предметига
айланган бўлса-да, дунё ҳақида одамлар анча олдинроқ
фикр юрита бошлаганлар ва бу тасаввурлар кўп сонли
афсоналар ва мифларда бизгача етиб келган.
Борлиқ муаммосини фалсафий англаб етишга
илк уринишлар милоддан аввалги
биринчи минг йилликда вужудга келган қадимги
ҳинд ва қадимги хитой фалсафаларидаёқ кузатилади.
Борлиқ хақидаги қарашлар айниқса
юнон фалсафасида ривожланди.
Юнон олимларининг
фикрича борлиқ
Юнон олими
Фалеснингфикрича
борлиқнинг асосини
сув ташкил қилади
Пифагор«ҳамма нарса
сондир», деган
хулосага келади ва Ернинг
шарсимон эканлигини
биринчи бўлиб таъкидлайди
Парменид биринчи
бўлиб борлиқни категория
сифатида тавсифлади ва
махсус фалсафий таҳлил
предметига айлантирди
Юнон олими
Анаксименнинг фикрига
кўра ҳамма нарсани
ҳаво бошқаради
Демокрит ва Левкипп
атомларни муайян
модда сифатида тавсифлаб,
уларни «бўшлиқ» - йўқликка
зид ўлароқ, «тўла»
ёки «қаттиқ» борлиқ
билан тенглаштирган
Ксенофан ҳамма нарса
ер ва сувдан вужудга
келади деб
ҳисоблайди
Гераклит фикрича
айни бир нарса
мавжуд ва номавжуддир
Платон нафақат моддий,
балки идеал нарсалар ҳам
борлиққа эга эканлигини
фалсафа тарихида биринчи
бўлиб кўрсатиб берди
Шарқ
мутафаккирларининг
фикрича, борлиқ
Ибн Сино фикрича борлиқнинг
асоси “вужуди вожиб”
яъни Оллоҳдир. Вужуди вожиб
бу биринчи моҳият.
Унинг мавжудлиги сабабини
бошқа нарсалардан қидириш
ноўрин. Чунки биринчи сабаб
унинг натижаси бўлган
хилма-хил жараёнларнинг
моҳиятига боғлиқ бўла олмайди
Форобийнинг фикрича,
борлиқ иккига бўлинади
“Вужуди вожиб” барча
мавжуд ёки пайдо
бўлиши мумкин бўлган
нарсаларнинг биринчи
сабаби
“Вужуди мумкин”
эса доимо
ўзгаришда, зиддиятли
муносабатларда бўлиб,
унда барча нарсалар
оддийдан мураккабга,
тартибсизликдан
тартиблиликка
қараб ҳаракат қилади