O’qituvchi: Nigora Xayitova Toshkent-2023 yalpi ichki mahsulot hajmining o’zgarishiga import hajmining ta’sirini ekonometrik usullar yordamida tahlil qilish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI




Ekonometrika fanidan
Mustaqil ish


Guruh: MMT-93/21
Talaba: Allayeva Visola
O’qituvchi: Nigora Xayitova

Toshkent-2023
YALPI ICHKI MAHSULOT HAJMINING O’ZGARISHIGA IMPORT HAJMINING TA’SIRINI EKONOMETRIK USULLAR YORDAMIDA TAHLIL QILISH
Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti va importi hajmi haqida yillar kesimida ma’lumotalar berilgan:

Yillar	Yalpi ichki mahsulot, trln. so’m, y	Import, trln. so’m, x
2015	221,3	37,6
2016	255,4	43,1
2017	317,5	85,9
2018	426,6	189,2
2019	532,7	235,6
2020	605,5	228,0
2021	738,4	296,6
2022	888,3	393,6

1. 
   Chiziqli model
   

Chiziqli funksiya parametrlarini aniqlash uchun ishchi jadval:

								, %
2015	221,3	37,6	1413,8	8320,9	218,7	2,6	7,0	1,2
2016	255,4	43,1	1857,6	11007,7	228,8	26,6	705,7	10,4
2017	317,5	85,9	7378,8	27273,3	308,0	9,5	90,0	3,0
2018	426,6	189,2	35796,6	80712,7	499,1	-72,5	5259,2	17,0
2019	532,7	235,6	55507,4	125504,1	585,0	-52,3	2731,1	9,8
2020	605,5	228	51984,0	138054,0	570,9	34,6	1197,2	5,7
2021	738,4	296,6	87971,6	219009,4	697,8	40,6	1647,5	5,5
2022	888,3	393,6	154921,0	349634,9	877,3	11,0	121,9	1,2
Jami	3985,7	1509,6	396830,7	959517,0	3985,6	0,1	11759,5	53,8
O’rtacha qiymat	498,213	188,7		119939,6				6,7
	222,5	118,3
	49497,7	13996,1

Chiziqli regressiya tenglamasi:

Izoh: Tuzilgan regressiya tenglamasi import hajmining 100 trln.so’mga ortishi Yalpi ichki mahsulot hajmining 185 trln.so’mga oshishiga olib kelishini ko’rsatadi.

1. 
   Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsienti:
   

Bog’lanish kuchli, to’g’ri
1.2. Determinatsiya koeffitsienti:

Demak, natija – y ning variatsiyasi 96,6 % x omil belgining variatsiyasiga bog’liqligini ko’rsatadi.

3. 
   Approksimatsiyaning o’rtacha xatoligi:
   

Bu natijaviy belgining hisoblangan qiymatlari nazariy qiymatlardan 6,675 foizga chetlanishini ko’rsatadi.
1.4. Fisherning F-kriteriyasi:


ekanligini e’tiborga oladigan bo’lsak, olingan natijalar hosil bo’lgan bog’lanishni tasodifiy xususiyatga egaligi haqidagi H₀ gipoteza rad etiladi hamda regressiya statistic ma’noga ega va ishonchliligi tan olinadi.
1.5. Styudent t-kriteriyasi.
Tasodifiy xatolar:




Ko’rsatkichlarni ularning tasodifiy xatolari bilan taqqoslash:




Barcha ko’rsatkichlar bo’yicha shart bajarilmoqda. Demak, parametrlar va korrelyatsiya koeffitsienti noldan tasodifiy farq qilmaydi va ular omilning tizimli ta’sirida yuzaga kelgan.
1.6. Ishonch intervallari
Bo’lishi mumkin bo’lgan xatolik:


Ishonch intervallari:


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi 77,07 ; yuqori chegarasi esa 221,13 ga teng. Ya’ni parametr mumkin bo’lgan xatolik tufayli shu oraliqqa tegishli bo’lishi mumkin.


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi 1,5266 ; yuqori chegarasi esa 2,1734 ga teng. Ya’ni parametr mumkin bo’lgan xatolik tufayli shu oraliqqa tegishli bo’lishi mumkin
2. Darajali model
Darajali model parametrlarini hisoblash uchun ishchi jadval:

						, %
2015	2,344981414	1,57518784	3,694	214,8	6,5	3,0
2016	2,407220893	1,63447727	3,935	231,6	23,8	9,3
2017	2,50174373	1,93399316	4,838	339,2	-21,7	6,8
2018	2,630020851	2,27692113	5,988	524,9	-98,3	23,0
2019	2,726482697	2,37217529	6,468	592,5	-59,8	11,2
2020	2,782114147	2,35793485	6,560	581,9	23,6	3,9
2021	2,868291688	2,47217115	7,091	673,0	65,4	8,9
2022	2,948559662	2,59505509	7,652	787,0	101,3	11,4
Jami	21,20941508	17,2179158	46,225	3944,8	40,9	77,5
O’rtacha qiymat	2,651176885	2,15223947	5,778	4057,9	-72,2	9,6
	0,204	0,363
	0,042	0,132

Chiziqli tenglama:

Potensirlangan tenglama:
2.1. Korrelyatsiya indeksi:

Zichligi yuqori
2.2. Approksimatsiyaning o’rtacha xatoligi:

Darajali modelning tavsifi chiziqli modeldan ancha yaxshi ekanligini ko’rsatadi.


2.3. Determinatsiya koeffitsienti:

4. 
   Fisherning F-kriteriyasi:
   

ekanligini e’tiborga oladigan bo’lsak, olingan natijalar hosil bo’lgan bog’lanishni tasodifiy xususiyatga egaligi haqidagi H₀ gipoteza rad etiladi hamda regressiya statistic ma’noga ega va ishonchliligi tan olinadi.
2.5. Styudent t-kriteriyasi.
Tasodifiy xatolar:




Ko’rsatkichlarni ularning tasodifiy xatolari bilan taqqoslash:




parametr va korrelyatsiya koeffitsienti shartni qanoatlantirmoqda. Demak, bu ko’rsatkichlar noldan tasodifiy farq qilmaydi va ular omilning tizimli ta’sirida yuzaga kelgan.
parametri esa shartni bajarmoqda. Bu holat parametri statistik ma’no bildirmasligini va uning tasodifiyligini bildiradi.
2.6. Ishonch intervallari
Bo’lishi mumkin bo’lgan xatolik:


Ishonch intervallari:


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi -85,3 ; yuqori chegarasi esa 143,1 ga teng. Bunday holatda bajolanyotgan parametr deb qabul qilinadi.


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi 0,041 ; yuqori chegarasi esa 1,065 ga teng. Ya’ni parametr mumkin bo’lgan xatolik tufayli shu oraliqqa tegishli bo’lishi mumkin.
3. Ko’rsatkichli egri chiziq modeli
Ko’rsatkichli egri chiziq modelining parametrlarini aniqlash uchun ishchi jadval:

						, %
2015	2,344981414	37,6	88,1713	226,7	-5,4	2,4
2016	2,407220893	43,1	103,7512	233,0	22,4	8,8
2017	2,50174373	85,9	214,8998	288,4	29,1	9,2
2018	2,630020851	189,2	497,5999	482,9	-56,3	13,2
2019	2,726482697	235,6	642,3593	608,6	-75,9	14,2
2020	2,782114147	228	634,3220	585,9	19,6	3,2
2021	2,868291688	296,6	850,7353	825,0	-86,6	11,7
2022	2,948559662	393,6	1160,5531	1338,3	-450,0	50,7
Jami	21,20941508	1509,6	4192,3920	4588,8	-603,1	113,4
O’rtacha qiymat	2,651176885	188,7	524,0490			14,75
	0,204	118,305
	0,042	13996,148

Chiziqli regressiya tenglamasi: