Oqiw materiallari

GEN ORTALIQTIN’ O’Z ARA TA’SIRI
Qanday qilip gen ha’m ortaliq bir birine ta’sir qiladi.
Bizin’ shaxsiyatimiz tek g’ana genlerimizdin’ o’nimi ekenligin boljaw qila alamizba? Genler – o’z o’zlerin ta’rtipke saliwshilar . Jag’dayg’a qaramastan bir qiyli na’tiyjege alip bariwshi ha’reket qilg’annan ko’re genler reakciyag’a kirisedi. Genler o’mir ta’jiriybenin’ tiykarg’I dep aytiw tuwri,lekin ko’birek anig’I olar o’z ara ta’sir ko’rsetedi. Olardin’ na’tiyjesi shaxsiy parqlarg’a ne sebep bolg’an? Na’sillik ha’m ta’jiriybe ha’m ta’n kelmeydi. Ata-analar ha’m o’zlerinin’ balalarg’a tu’rli mu’na’sebette boliwi mu’mkin, biri jazalanadi, basqasi bolsa yaq. Bunday jag’dayda balanin’ ta’biyati ata-ananin’ ta’rbiyasi o’z ara ta’sir ko’rsetedi. Eske salinatug’in baylanislar bizge tu’sindiriwge ja’rdem beredi. Nege bir qiyli tu’rli shan’araqlarda er jetken egizekler ata-analardin’ alding’I mu’nasebetinin’ ajayip uqsasliq sipatinda esleydi. Derlik bir qiyli ata-analarda bolg’ani siyaqli.
Egizekler usili. Uqsas belgilerdin’ egizeklerde rawajlanip bariwin u’yreniwden ibarat. Belgili adamda egzekler eki qiyli boladi. Ayirim hallarda bir emes, ba’lkim eki (ayirim jag’daylarda u’sh ha’m to’rt) tuqim kletka rawajlanadi. Egizekler bir tuqim kletkedan ha’m ha’r qiyli tuqim kletkadan rawajlanadi. Bir tuqim kletkadan rawajlang’an egizekler bir jinisli ha’m biri-birine uqsas boladi. Egizekledi u’yreniwshi pa’n gemellologiya esaplanadi. Ta’biyiy ayiriwprocessinde mutatciya organizmlerdin’ maslasiw processi esaplanadi. Ol socialliq ha’m ta’biyiy pa’nler menen baylanisadi.
Instinkt tu’siniginin’ mazmuni. Usi ju’z jilliqtin’ waqtinda SHarliz Darvinnin’ evolyuciya nazariyasi ta’sirinin’ asip barg’ani barliq qulq tu’rlerinin’ instinktler ko’rinisinde sa’wleleniwin qabil qiladi. Instinikt sipatinda sa’wlelendiriw ushin uliwma xaliq usi tu’r arasinda turg’an modelge iye boliwi artirilmag’an boliwi kerek. Sog’an uqsas hulq haywanat du’niyasinin’ basqa tu’rleri wa’kiline ta’n. Instinik nazariyasi adam ha’reketindegi sebeplerdi tu’sindirip beriwdin’ u’stinen shiqpag’an halda , biraq onin’ tiykarg’I bolatug’in qiyali genleri usi tu’r ushin ta’n bolg’an hulqti ta’miyinleydi, bul bolsda ju’da’ za’ru’r. Instinktler – haywannin’ tabiyiy talaplarin qandiriw ushin quramali tuwma ha’reket. Rus zoo-psixologi V.A.Vanger urg’ashi o’rmekshinin’ qolaysiz instinktler sharayatinda onin’ ha’reketlerin gu’zetken ha’m su’wretlep Bergen. Francuz izertlewshisi K.Favriy erkek ha’rrenin’ bir qa’liptegi maqsetke muwapiq bolmag’an ha’reketin gu’zetken. Favriy ha’renin’ uyasi aldindag’I shegirtkenin’ qirq ma’rte shetke su’yrep ha’m ha’rre qirq ma’rte oljasin tawip o9ni alip kiriw ushin uyasin teksergen. Bul misallar instinkttin’ sheklengenligin ko’rsetedi. Instinktiv belgili sha’rt-sharayatlarg’a baylanisli boladi.
Qorg’aniw instinktti-haywan o’z o’mirin ha’m amanlig’im saqlaw ha’reketlerinde sa’wlelenip ol eki ko’riniste boladi. 1. Dushpang’a hu’jim qiliw; 2. O’zin qorg’aw;
Na’sil qaldiriw instinktti – ata-analiq instinktti sipatinda ko’rinip , na’sil a’wlad ushin g’amxorliq qiliw oni belgili waqitqa shekem awqat penen ta’miyinlew, qa’wip qa’terden saqlaw, o’z na’silinin’ keleshegi haqqinda g’amxorliq qiladi. Toda bolip jasaw instinktti bul instinct haywanlardin’ tu’rli usillar menen o’z ara baylanis qiliwda tu’rli formada birlesip, pada bolip jasawinda payda boladi.
Belgili ha’rreler uyasinda bir ana ha’rre, bir neshe onlag’an erkek bir neshshe ju’zlegen ha’rreler, jumisshi ha’rreler boladi. Jumisshi ha’rrelerdin’ ha’reketleri ju’da’ quramali. Instinkttiv ha’reketler tuwma ha’m na’silden na’silge o’tetug’in sanasiz ha’reketler bular aqil menen oylap islenetug’in ha’eketler emes. Demek instinktler barqulla bir formada jo’rinetug’in ha’reketler, biraq instinktler sharayatqa baylanisli o’zgeriw mu’mkin.