3. «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’ni boyınsha glossariy Antiglobalistler

3. «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası»

pa’ni boyınsha glossariy
Antiglobalistler – globallasıwdın’ unamsız aqıbetlerine qarsı gu’reske shaqırıwshılar. Ayırım hallarda olar ulıwma globallasıwdı toqtatıwdı talap kıladı.

Globallasıw – halıqlar arasındag’ı baylanıslardın’ ku’sheyip barıw protsessi. Ja’miyettin’ barlıq tarawların qamrab alıwshı dizimli o’zgeshelikke iye, pu’tin ja’ha’n ekonomikalıq, siyasiy, ma’deniy integratsiya ha’m unifikatsiyalasıw, xalıqaralıq miynet bo’listiriliwi, kapital, isshi ku’sh ha’m islep shıgarıwshı resurslardın’ erkin ha’reketi, nızamshılıq, ekonomikalıq ha’m texnologik protsesslerdi standartlastırıw, Sonday-aq, turli ma’mleketlar ma’deniyatinın’ qosılıwı ha’m jaqınlasıwı menen baylanıslı obektiv protsess.

İdeya –haqıyqatlıqtı bir pu’tinlikke ha’m rawajlanıwda sa’wlelendiriwshi biliwdin’ bir forması

Diniy bawırıken’lik- turli din wa’killeri sıyınıwındag’ı bar aqidaviy parqlardan qati na’zer, olardın’ birge ha’m o’zara tınısh tatıw jasawı ha’mde har bir diniy ta’liymatqa hu’rmet penen qaraw.

Konventsiya- (lotin sha’rtnama, pitim) xalıqaralıq sha’rtnama.

Konfessiya- (lotin isenim) qanday da bir diniy ta’limot shen’berinde qa’liplesken ha’m o’zine ta’n o’zgeshelikke iye isenim ha’m og’an eriwshiler ja’ma’a’si.

İdeologiyalıq – ha’r qıylı ideologiyalıq pikir ta’sir quralları qollanılatug’ın aymaq.

İdeologiyalıq boslıq – eski ideologiyalıq dizim joq qılınıp, jan’a bahalıqlar dizimi sotsiallıq sanada ele tolıq ornalasıp u’lgermegenlikten bahalıqlar dizimindegi turaqsızlıq.

İdeologiyalıq immunitet – ja’miyetke zıyanlı ideyalardın’ kirip keliwine qarsı islep shıg’ılg’an ideologiyalıq dizim.

İdeologiyalıq qa’wipsizlik- shaxs, millet, ja’miyet, ma’mlekettin’ ko’p tu’rli formalarında bayan etiletug’ın ideologiyalıq qaslıqlar tu’rli ideologiyalıq oraylardın’ buzg’ınshılıq ta’sirinen qorg’alg’anlıq da’rejesi.

Ruwxıylıq- arabcha ma’niler jıynagı. Adamlarnın’ filosofiyalıq, huqıqıy, ilimiy, a’debiy, morallıq, diniy bilim ha’m tu’sinikleri jıynag’ı. Ruwxıylıq ideologiya, oy pikir tu’siniklerine jaqın ha’m olar bir-birlerin talap etedi. Ruwxıylıq insannın’ pu’tin o’miri dawamında onın’ ku’shine ku’sh qosatug’ın, bilimin ken’eyttiretug’ın ha’m bekkemleytug’ın qural sanaladı.

Ma’deniy miyras- a’yyemgi zamanlardan beri ata-babalarımızdan bizge shekem jetip kelgen ma’deniy baylıqlar, siyasiy, filosofiyalıq, huqıqıy ha’m diniy qaraslar, morallıq normaları, ilim-pa’n jetiskenlikleri, tariyxıy, a’debiy ha’m ko’rkem o’ner shıg’armaları jıynag’ı.

Ag’artıwshılıq- (arabcha orif, orifa-bilmoq, tanimoq) kwpligi maorif-ta’lim-ta’rbiya, ekonomikalıq, siyasiy, filosofiyalıq, diniy ideyalar majmui tiykarında adamlarnın’ sana-bilimini, ma’deniyatini wstirishga qaratılg’an iskerlik. Ag’artıwshılıq tu’sinigi ruwxıylıq ha’m ma’deniyat tu’sinikleri menen chambarlıqs bog’langan. Marifat tariyxı ja’miyet tariyxının’ ajralmas qismidir.

Millet-ma’mleketchiligiga ega bolg’an xalıqlik birlashuv.

Milletlerha’mro tatıwlıq- milliy ostiqlol ideologiyasının’ tiykarg’ı ideyalarıdan biri bolıp, u muayyan hudud, ma’mleketda turli millet wa’killerinin’ hamjixat yashashi, birge islesiwda iskerlik ju’ritiwini ifodalovchi tushuncha.

Milliy ideya- muayyan millet turmısıga mazmun baxsh etadigan, uni ezgu maqset sari etaklaydigan fakrlar majmui. U milletnın’ o’tmishi, bu’gingi ha’m istiqbolini o’zida mujassamlashtiradi, onın’ tub ma’plerini, maqsetlerini ifodalaydi. Milliy ideya o’z mazmunıga kwra, xalıq, millet taqdiriga daxldor bolg’an, qisqa ёki uzoq muddatda hal etilishi kerak bolg’an wazıypalar ha’m mwljallarni ham aks ettiradi.

Milliy ruwxıylıq- muayyan elat, milletga, onın’ ajdodlariga xos bolg’an ideyat qimmatli ma’deniy bayliklardir.

Milliy o’zlikti an’law- har bir milletnın’ o’zini real mavjud subekt, muayyan materiallıq ha’m ma’deniy bayliklarni ifodalovchi birden-bir til, u’rp-a’detlar, ananalar, qa’diriyatlar ha’m ma’mleketga mansubligini, ma’pler ha’m ehtiёjlar mulıwmaligini tushunib etishdir. Milliy o’z-o’zini an’law, millet qa’liplesiwi muayyan, nisbiy, yuqori bosqichnın’ kriteriyai hisoblanadi.

Milliy havfsizlik- shaxs, ja’miyet ha’m ma’mleketlarnın’ turmısıy a’hmiyetli ma’plerini tashki ha’m ishki xavfdan nızam menen kafolatlangan himoyasi.

G’alaba madanyat – insan sanasıni paslatishga qaratılg’an ma’deniyat.

Rasizm – o’z rasasidan basqa rasalarni ustun kuyishga chaqiruvchi ideologiyalıq yunalish.

Terror- (lotin. Qwrqitish, ha’mhimaga salıw) o’z pikirini zwrovonlik ywli menen basqalarga wtkazish.

Terrorizm – insanlar sanasına qwrqinch salıw arqalı o’z ko’z qaraslarini singdirish usuli.

Fundamentalizm –(lotin asos) eskiga chaqiruvchi, jan’alanıwlarni qoralovchi ideologiyalıq yunalish.

Xalıq-madanyat ha’m xududiy ulıwmalikka asoslangan odamlar birlashmasi.

Xalıqaralıq sha’rtnama- xalıqaralıq huqıqnın’ eki ёki bir qansha subektlari ortasında olardın’ siyasiy, ekonomikalıq, Pa’n-texnika, ma’deniyat ha’m basqa’ tarawlardagi o’zara huqıq ha’m majburiyatlarini belgilash ushın tuzilgan, anıq ifodalangan ёzma shakldagi bitimdir.

Havfsizlik- shaxs, ja’miyet, ma’mleket ma’plerini ywg’unlashtiruvchi, turaqlılıq, tınıshlıq, do’retiwshilik, yaratuvchanlik faktorlarının’ majmuini ifoda etuvchi tushuncha.

Birge islesiw-turli millet, irq ha’m dinga mansub adamlar ha’m gurhlarnın’ ulıwma maqset ywlida manan birlashuvini ifodalovchi tushuncha.

Shoviniz – qandayda bir shaxs ёki milletni ulug’lovchi basqa shaxs menen milletlernın’ yutuqlarini tan olmaslikka chakiruvchi ideologiyalıq yunalish.

Ekstremizm – (lotin. aql boha’mr qilmas darajada, haddan oshish) o’z maqseti ywlida turli haddan artıq, keskin tadbir-sharalarr kwrishga tarafdorlik, ja’miyetda qabıl qılıng’an nızam-qtiyislialarga keskin radikal qaraslar.

Qa’diriyat- voqelikdagi muayyan hodisalarnın’ umuinsaniy, ja’miyetlik-morallıq, madaniy-ma’deniy a’hmiyetini kwrsatish ushın qwllanadigan filosofiyalıq-sotsiologik ha’m aksiologik tushuncha.

Nızam- eng muxim ha’m turaqlı ja’miyetlik qatnasıqlarni tartibga soladigan ha’mde O’zR Joqarı Majlisi ta’repinen ёki referendum wtkazish orqa’li qabıl qilinadigan normativ-huqıqıy hujjat.

Huqıq- ma’mleket ta’repinen butun ja’miyet miqёsida wrnatiladigan ha’m muhofaza qilinadigan ha’mde bajarilishi barlıq ushın majburiy bolg’an tarib-qtiyislialar, normalar dizimi.