Oqiw materiallari

ESTE SAQLAWDI JAQSILAW HA’M ESTE SAQLAW SHINIG’IWI
Insanlardın’ ismin yamasa berilgen bap materialdı tezirek ha’m jaqsı eslep qalıw ushın ku’ndelikli turmısımızda biz ne qılamız?
Ayırım waqıtta bizdi este saqlawımız to’men ekenligi qa’weterge saladı: biz tanıs ismlerdi yamasa en’ a’hmiyetli na’rselerdi eslep qala almaslıg’ımızdan; sa’wbetimiz Temasın joq etip, kirgen xanamızda bizge ne kerekligin yadtan shıg’arıp taslawımızdan qorqıp ketemiz (Neggtapp, 1982). Bunday este saqlaw to’menlewin sheshiw ushın ne islew kerek?
Kirisiw bo’liminde ga’p bolg’an PRTR (este alıp qalıw) metodı usı shınıg’ıwlardı usınadı: Materialdı bir neshe ma’rte qaytarın’, uzaq mu’ddet eslep qalıw imkaniyatın beredi. Erinben’. Ismdi yadta saqlap qalıw ushın onı aytqan waqıtta aq ta’kirarlan’, biraz ku’tip, ja’ne qaytarın’. Ta’kirarlaw ha’m material menen islewge ko’birek waqıt ajıratın’. Minimal da’rejede ta’kirarlaw menen quramalı materialdı tez oqıw (ju’zeki ko’z juwırtıw) onin’ este saqlap qalıwında ja’rdem bermeydi. Materialdı ta’kirarlap, onı sın pikirde an’law u’lken payda keltiredi. Aktiv shınıg’ıw qılıw (yadlaw) lazım .
Materialdı eslep qalıw ushın onı o’zin’izge qolay etip sho’lkemlestirin’. Keyin olardın’mazmunın jaqsı eslep qalıw ushın tekstlerdi konspekt etip, lekciyalardı o’z so’zlerin’iz benen jazıp qoyın’. Xabardın’ sanasız tu’rde ta’kirarlawdan ma’ni joq. Jaqsısi assostiativ (baylanıslı) baylanıslardı ornatıp, mag’lıwmatlardı tartipke salıw, jan’a materialdı siz o’zin’iz bilgen ha’m basın’ızdan o’tkergen na’rseler menen salıstırın’ ha’mde o’z pikirin’iz benen qaytadan aytıp berin’. Bunısız siz qolayıiz jag’dayg’a tusip qalıwın’ız ha’m eger sorawsız rejelestirmegen formada berilgen waqıtta usı sorawdı tu’sinbey qalıwın’ız mu’mkin. Ga’plerdi eslep qalıwdın’ belgili toparın sho’lkemlestiriwdin’ ko’birek qaraslarg’a iye bolın’.
Biytanıs tu’siniklerdi yadta saqlap qalıw ushın mnemoik (eske alıwdı an’satsatlastıratug’ın) uslublardan paydalanın’, biytanıs so’zlerdi tayanısh-so’zler menen baylanıstırın’Atalıwlardın’ obrazlı ko’z aldına keltiriw ushın jag’daylardı oylap tabın’. Mag’lıwmatlardı akronimlerge ajıratıp shıg’ın’. Assostiativ (baylanıstırıwshı) baylanıslar arqalı este saqlawda xabardı jan’alap turın’. Qıyalıy eslep qalıw ju’z bergen jag’day ha’m keypiyattı o’zin’izde ko’z aldın’ızg’a keltirin’. Qiyalan usı jerlerge qaytıp barın’. Ha’r bir aytpaqshı bolg’an pikirin’iz izbe-izligi aldın’g’ısının’ artınan keliwi ushın qolaylı jag’daylardı yadqa alın’. Waqıyalar jaqsı yadta saqlanıp qalg’anında ha’mde siz olardı esten shıg’ıp qalıwı da’rejesine jetkermesten eske alıwg’a ha’reket qılın’. Ha’r tu’rli mag’lıwmatlardın’ aralasıp ketiw mu’mkinshiligin minimum da’rejege keltirin’. Bir waqıttın’ o’zinde bir-birine uqsas temalardı, ma’selen ispan ha’m francuz tillerin birgelikte u’yrenben’, sebebi biri ekinshisine kesent qıladı.
Bir waqıttın’ o’zinde biletug’ın bilimlerin’izdi de bekkemlep ha’m anıqlastırıp alıw ushın o’z bilimlerin’izdi ta’kirarlan’. Son’ın ala xabarlardı yadqa alıw kerek bolg’anda, o’zin’izge artıqsha da’rejede isenip jibermen’. O’zlestirgenlerin’izdi ta’kirarlan’. Taza qag’azg’a bo’limler rejesin du’zip alın’. Ha’r qıylı tu’siniklerge mustaqıl tu’rde baptın’ son’ında olardı oqıp shıqqanın’ızg’a shekem olarg’a anıqlama berin’. Shınıg’ıw islen’. Tekstlerdi, a’sirese usı baptag’ı jaqsı o’zlestiriw ma’sla’ha’tleri sizge ja’rdem beriwi mu’mkin.
O’zin’di tekserip ko’rmesten o’zine isenim, o’zine artıqsha baha beriwge alıp keliwin Yudjen Stexmeyster ha’m Djon Shognessilar talabalarının’ eki toparı menen ta’jiriybeler o’tkeriw procesinde aniqladı. Birinshi topar talabaları onlag’an anıq faktlerge tiykarlang’an pikirlerdi bir neshe martebe qayta-qayta oqıp shıg’ıp, so’nın ala o’z pikirlerin ha’r bir faktke salıstırg’anda aytıp berdi, keyin bolsa olardı qay da’rejede jaqsı eslep qalg’anlıqların biliw ushın tekserip ko’rdi. Son’ tekseriwde o’zleri juwap bere almag’an sorawları ushırag’an bolsa da, usı topar talabaları o’z ku’shlerine ju’da’ isenetug’ın edi. Ekinshi topar talabaları pikirlerin oqıp shıqtı, biraq qalg’an waqıt dawamında a’meliy shınıg’ıwlar menen ba’nt boldı – sorawlarg’a juwap qaytardı. Sonın’ ushın oqıp shıqqanların eske alıwg’a tuwrı keldi. “Ko’p ma’rte oqıp shıqqan” topar talabaları menen salıstırg’anda, ekinshi topar talabaları este saqlawdı tekseriw testlerinde bir qıylı jaqsı ko’rsetkishlerge eristi. Bunnan tısqarı, usı topar talabaları neni jaqsı biliw kerekligi, neni jaqsı bilmeytug’ınların tuwrısındag’ı sorawlarg’a jaqsı juwap bere aldı. Usılay etip, o’z-o’zin tekserip ko’riw uslubı materialların jaqsı eslep qalıp, shınıg’ıwlardı anıqlaw ha’m usı arqalı biz ele bilmeytug’ın na’rselerimizge ko’birek dıqqatımızdı ja’mlew imkaniyatın beredi. Bir saparı Britaniya bas wa’ziri Bendjamin Dizraeli usılay degen edi: “Siz az biliwin’izdi tu’siniwin’iz, bul - bilim alıw ushın qoyılg’an u’lken qa’dem bolıp esaplanadı”. Este saqlaw psixologiyası onı terenlestiriwdin’ anıq ha’m izbe-iz uslubların usınadı. Olar arasında: uzaq mu’ddetke eslep qalıw; aktiv tu’rde ta’kirarlaw, paydalı, janlı, obrazlı assostiativ baylanıslardı sholkemlestiriw, yadta saqlaw shınıg’ıwları; qıyalan anıq bir jag’day ha’m keypiyatqa mu’ra’jat etiw; este saqlawdag’ılar jaman xabar arqalı joq bolıp ketpesten aldın qayta hikaya qılıw; xabarlar aralaıp ketiwine jol qoymaslıq; o’zi-o’zin baqlaw ha’m ta’kirarlawdan ibarat. ²⁷

TEMA BOYINSHA TEST TAPSIRMALARI

1. Este saqlaw – bul :
a) aldın arttırılg’an bilimlerdi saqlaw;
b) a’meliy xızmette o‘tmish ta’jiriybesinen paydalanıwdın’ psixikalıq procesi;
v) sezimler ha’m qabıl etiwlerge tiykarlang’an insannin’ ta’jiriybesin eslep qabıl etiw;
g) insan o‘tmish ta’jiriybesin este saqlap qalıw, este saqlaw ha’m eslewdin’ psixikalıq procesi.
2. Este saqlaw processleri:
a) este saqlap qalıw, assotsiaciyalar, ko’z qaraslar;
b) este saqlap qalıw, este saqlaw, ko’z qaraslar;
v) este saqlap qalıw, este saqlaw, eslew, umıtıw;
g) este saqlap qalıw, ko’z qaraslar, umıtıw.
3. Este saqlawdin’ ha’reket, emocional, obrazlı ha’m verbal este saqlawlarına bo’liniwi ushın tiykar bolıp xızmet qıladı:
a) jetekshi analizator;
b) sa’wlelendiriw predmeti;
v) subekt aktivligi;
g) xızmet tu’ri.
4. Este saqlawdin’ joqarı tu’ri ... este saqlaw bolıp esaplanadı:
a) ha’reketli;
b) obrazlı;
v) emocional;
g) verbal.
5. Materialdı este saqlap qalıw an’sat keshetug’ın jag’day:
a) maqsetke erisiw sha’rtine kirgizilgeninde;
b) xızmet tiykarg’i maqseti, mazmunına kirgeninde;
v) maqsetke erisiw usıllarına kirgizilgeninde;
g) erkin ta’rtipte berilgeninde.