O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Hisob-kitoblar maxsulot qabul qilib olingandan sqng 3-5 kundan kechiktirmay amalga oshirilishi kerak.
Kontraktatsiya shartnomasini tizish muddatini asossiz o’tkazib yuborganliklari
uchun tomonlar xar bir o’tkazib yuborilgan kun uchun eng kam oylik ishg xaqini 10% miqdorida, ammo eng kam oylik ish haqining 3 baravaridan ortiq bo’lmagan miqdorda jarima to’laydilar.
Neustoyka (jarima, penya) to’langanligidan qat’iy nazar, shartnoma majburiyatlarini buzgan taraf ikkinchi tarafga shu zarar oqibatida o’zi etkazgan zarar qismini ham qoplaydi.
SHartnoma tuzish amaliyotida xo’jalik sudlari qo’yidagi kamchiliklarni yuzaga chiqarganlar:

• yuqoridan qo’rsatma kutib ishlash xollari;
• ma’suliyatni to’la xis etmaslik;
• imzo chekish va muxr bosishda e’tiborsizlik, namunaviy shartnoma shakllarini shundayligicha, xo’jaliklarning xususiyatlarini hisobga olmay qabul qilish;
• ba’zi bir xo’jaliklarda shartnomaning tegishli bandlari to’ldirilmay qoladi;

• shartnomada mahsulot bahosini belgilashda ba’zi mutassaddi rahbarlar xo’jaliklari tomonidan maxsulot ishlab chiqarish harajatlarini aniq va to’g’ri hisob-kitob qilmaslik;
• tomonlarning, ayniqsa iste’molchining mulkiy javobgarligini belgilovchi normalarni (talablarni) shartnomaga kirmay qolishi, va shartnoma shartlari buzilgan hollarda ularni qo’llanmasligi hollari;
• etishtirilgan mahsulot uchun hisob-kitob ishlarini o’z vao’tida emas, balki kechiktirib mavsum ohirida, tomonlar o’rtasida solishtirish dalolatnomasi tuzilgach

amalga oshirish;

• shartnomada mahsulotni sotish bahosini to’g’ri qo’rsatmaslik;
• avans pulini to’lash, maxsulotni etkazib berish va xaq to’lash muddatlari belgilanmay qoladi;
• shartnomada majburiyatni bajarmaganlik uchun tomonlar o’rtasidagi moddiy javobgarlik choralari nomutanosib ravishda taqsimlanadi. SHuni ham aytish kerakki, faqat moddiy javobgarlik bilan cheklanib qolingan holos. Masalan, go’sht tayyorlab chiqaruvchi xisssadorlik jamiyati mahsulotni o’z vao’tida topshirmasa 25% jarima to’lashi, tayyorlovchi tomon esa atigi 5% jarima to’lashi belgilangan;
• shartnoma tuzishda ayrim xo’jalik rahbarlari, shartnomani o’zlari emas, balki boshqa shaxslarga imzolatib, korxona muxri bilan tasdiqlaydilar;
• ayrim tuman xo’jaliklarida kontraktatsiya shartnomasini tuzishga yuzaki qaraladi, bu muhim qonuniy hujjat nomigagina tuziladi (bir kunda);
• kontraktatsiya shartnoma majburiyatlari bajarilmagan hollarda javobgar shaxslarga nisbatan da’vo arizalari bilan xo’jalik sudiga murojat qilmaydigan hollar ko’p.

Bu esa shartnomaga imzo chekuvchi xo’jalik rahbarlarining o’z huquqlarini yaxshi bilmasliklarini qo’rsatadi.

• Ishlab chiqaruvchilar bilan iste’molchiloar o’rtasida shartnomalarni tuzishda ko’plab xo’jalik rahbarlari. Bozor qonunlarini, shartnomalarni tuzish va majburiyatlarini bajarishga tegishli bo’lgan qonun va me’yoriy hujjatlarni yaxshi bilmaganliklari.

Korxona faoliyatining eng oliy mohiyati - bu iste’molchilar talabini o’z vao’tida to’la-tqkiz qondirishidir, - deyilgan davlat korxonasi to’g’risidagi qonunda. Barcha majburiyatlarni bajarish bu korxonaning vazifasidir. Bu uning faoliyatini baholashning eng muhim mezoni, kriteriysidir. Keyingi yillarda xo’jalik shartnomalarini bajarish O’zbekiston korxonalarida ancha ko’paydi. 1996 yili 98,6%, 1997 yili-98%, 1998 yili- 98,3% bo’ldi. Majburiyatni bajarmaydigan korxonalar soni anchagina kamaydi. Xali lekin etkazib berilmagan mahsulotlar ko’p. 1998 yili iste’molchilar 8,8 mlrd so’mlik mahsulotni ololmadilar.
Barcha amal qilayotgan xo’jalik shartnomalari bajarilishini baholash va rag’batlantirish sistemasi korxonalarni o’z majburiyatlarini 100 foiz bajarishga qaratilgan: bunday imtiyozlar, masalan, korxona ixtiyorida qoladigan foyda miqdorini ko’paytirish; qayta ishlash sanoatida esa byudjetga to’lovlarda kqshimcha imtiyozlar beriladi, to’lov miqdori kamaytiriladi va korxona ixtiyorida qoladigan foyda 10%-ga ko’payadi.
Majburiyatlar bajarilmasa mukofot fondi xar bir foiz uchun 3%-ga kamaytiriladi, agar majburiyat bajarilsa 15%-ga oshiriladi;
Xo’jalik shartnomasidagi majburiyatlarni to’liq bajarishga bo’lgan javobgarlikni oshirish maqsadida korxonani xo’jalik faoliyati natijalari bo’yicha mukofat faqat majburiyat bajarilgandagina to’lanadi.
Bunday mukofat miqdori umumiy mukofatning 50%-dan kam bo’lmasligi zarur. Agar majburiyat to’liq-100% bajarilmasa bunday mukofat to’lanmaydi.
Mahsulotlarni etkazib berishda kamchiliklarga yo’l qo’yilganda kamchiliklar o’z vao’tida va o’z joyida yo’qotiladi. Iste’molchi talabiga binoan korxona yo’l qo’ygan