O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

emas.
Proekt formalarining har biri ikkita fayl yordamida tasvirlanadi. Birinchisi 
.dfm kengaymali fayl bo’lib forma xossalarining qiymatlarini saqlaydi. Ikkinchisi 
esa, .pas fayli Object Pascal tilining moduli (unit) hisoblanadi.
Modulning tarkibiga quyidagilar kiradi:

Uses direktivasi. Drektiva proektda standart va boshqa proekt formalardagi 
modullar ishlatilishi haqida ma’lumot beradi; 

Forma tipini tasvirlanishi. Formaga qarashli bo’lgan komponentalar tipini 
aniqlaydi; 

Modul qismprogrammalari ishlatadigan 
global 
konstanta, 
tip 
va 
o’zgaruvchilarni tasvirlanishi; 

Forma holatlariga aks ta’sirni (reaksiya) tasvirlovchi protseduralar.

Proyekt tarkibiga resurs (manba) fayllari ham kiradi.
Delphining ishlab chiqarish (loyihalash) muhiti to’rtta oynalardan iborat. Bu 
muhit ko’poynali ilovalarning bir hujjat interfeysi yordamida boshqarilishi (SDI-
Single Document Interface) shaklida tashkil qilingan. Tizim bilan muloqot qilish 
va ish bajarish oynalar yordamida amalga oshiriladi. Oynalar turi va ular bajara-
digan ishlarni ko’rib chiqamiz.
Bosh oyna. Asosiy oyna bo’lib unda menyu, tezkor o’tish paneli (lavhasi, 
SpeedBar), komponentlar majmui (palitra) joylashtirilgan. Menyu satri muhit-
ning oynalarini tekshirish uchun ishlatiladi. Panel umumiy operatsiyalar (amallar) 
ga tezkor murojaat qilishni ta’minlaydi. Komponentalar palitrasida bir nechta 
guruh mavjud bo’lib ularning har birida piktogrammalar saqlanadi.
Palitradan kerakli komponentni topib “sichqoncha” yordamida forma oynasiga 
ko’chirish mumkin. Shu asosda aktiv ob’ekt hosil qilinadi va uning xossalari, ho-
latlari belgilanadi. Bosh oyna quyidagi oynalarni boshqaradi.
a) Ob’ektlar inspektori (nazoratchisi) oynasi.  
Bu oyna ko’p sahifali bo’lib yorliqlar bilan belgilangan xossalar (Propeties) va 
holatlarni (Events) saqlaydi. Xossalar sahifasida ob’ektlarga tegishli xossalar, hola-
tlar sahifasida esa, joriy ob’ektlar javob berishi kerak bo’lgan holatlar saqlanadi.  

---

110 
b) Formalar oynasi. Oynada komponentlar (ob’ektlar) saqlanadi. Ular 
yordamida foydalanuvchi ish jarayonida programma bilan muloqot qiladi, 
ya’ni ma’lumot kiritadi va ma’lumot oladi.