O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

3. Yangi mavzuning bayoni: mavzuni jonli - muloqatli tushintirish (55 minut). 
4. Mavzuni o’zlashtirish darajasini aniqlash: shu mavzu bo’yicha qisqa savol-
javob o’tkazish (8 minut). 
5. Uyga beriladigan topshiriqlar va adabiyotlar muhokamasi: Topshiriqlar,
adabiyotlar va internet – resruslarini tahlil qilish (5 minut). 
Ma’ruza bayoni 
Operatsion sistema (OS) sistemaviy programma taminotining asosiy turlari-
dan biri bo’lib apparatura (mashina) atirofida ish muhitini tashkil qiladi va mashi-

---

59 
naga to’g’ridan – to’g’ri murojat qiladi. Malumotlarni qayta ishlash jarayonida 4 ta 
bir – biri bilan bog’liq kompanenta: odam (foydalanuvchi), qurilmalar (mashina), 
programma va ma’lumot o’zaro hamkorlik qilsa, OS hu hamkorlikni boshqaradi. 
Shularni xisobga olib OS ga quydagicha tariff berish mumkin. 
Tarif: Operatsion sistema sistemaviy programma bo’lib foydalanuvchi va 
hisoblash tizimi orasidagi muloqatni tashkil qiladi va quydagi funksiyalarni baja-
radi: 
- xotirani boshqarish ;
- protsessorni boshqarish ; 
- jarayonlarni boshqarish ; 
- qurilmalarni boshqarish ; 
- fayillarni boshqarish.
OS murakkab programma bo’lib bir nechta qismlardan (modullardan) ibo-
rat.Oddiy programma o’z ishini tamomlab qandaydir ma’lumot bersa, Os esa sig-
nallarni dinamik ketma – ketligini beradi.Bu boshqaruvchi signallar ma’lumotlarni 
qayta ishlash jarayonini boshqaradi. Hozirgacha bir qancha turdagi OS lar ishlab 
chiqilgan.Ular turli mashina, arxitektura va platformalar,hisoblash tizimlari oilalari 
uchun mo’ljallangan.Mavjud hisoblash tizimlarni izohlarga bo’lsak har bir guruh 
uchun ko’plab OS ishlatiladi. 
Masalan : Shaxsiy kompyuterlar uchun : MS – DOS, Windows, OS/2warp, OS 
MAC, 
Ishchi stansiyalar uchun : Unix , Solaris ,Linux,… 
Super – EHM lar uchun : UNICOS , THE , System V,… 
SHEHM uchun sistemaviy programma taminotini 3 ta asosiy guruhga bo’lish 
mumkin : aparaturaga o’rnatilgan (bog’liq) programmalar (fermvare), aparatsion 
sistemalar (operating system) va programmalash sistemalari (muhitlari) – PS (pro-
gramming system), fermvere doimiy xotira (PZU- ROM), aparaturada saqlanadi va 
juda kam holatlarda buzuladi. 
SHEHM aparatsion sistemalari turli tipda bo’lishdan qatiy nazar, ularning 
umumiy konfiguratsiyasida fayl qism sistemasi tashqi qurilmalar drayverlari