O‘quv ishlari bo‘yicha direktor o’rinbosari O. Abdiyev

Matn yuzasidan topshiriq:
1-topshiriq.
a)Matnni o’qing, nuqtalar o’rniga kelishik qo’shimchalaridan mosini qo’ying;
b) Matnni ochuvchi 5 ta savol yozing?
2- topshiriq. Quyidagi tovushlarni to’g’ri tartiblashtiring va nutq odobiga oid maqolni toping?
OLMOOKIIBBNNGSHDAO
3-topshiriq. Quyidagi mantiqiy savollarga javob bering.

1. 
   “Illiada” dostonida qadimgi bir topishmoq keltiriladi: “Bu narsa yo’lida nima uchrasa yeb ketaveradigan, yemishi tugagach, u bilan birga o’ladigan dahshatli mahluq ” savol u mahluq nima?
   
2. 
   Migel Servantesning dunyoga mashhur “Don Kixot” asarida Sancho Pansoning Don Kixotga aytganlaridan “...kishilar fikrini yozuvchi parda, ochlikni quvuvchi ovqat, chanqoqni bosuvchi suv, sovuqda isituvchi olov, cho’pon bilan qirolni, tentak bilan dononi teng qilib qo’yadigan ne’mat borligiga shukur...” Sancho bu ta’rifni nimaga nisbatan bergan?
   
3. 
   Hamlet: “Uning ishi naqadar maroqli. Ishi tosh teruvchidan ham, kema yasovchidan ham, duradgordan ham pishiq. Ularning qurgani qiyomat qoyimgacha buzilmaydi” Hamlet bu falsafiy fikrlarni kimga nisbatan keltirib o’tgan?
   
4. 
   Buyuk olim Nobelь dunyo ilmiga juda katta hissa qo’shgan, har yili u o’lgan sanada “Nobelь” mukofoti topshiriladi. U 1896 yilning qaysi sanasida vafot etgan?
   
5. 
   Ular haqida gap ketganda amerikaliklar shunday deydi: “Ular ovdan rohatlanadiyu, ammo ovlangan jonzotning go’shtini yemaydilar” Benjamin Franklin ular haqida juda qattiq fikr bildirgan “Ular hali mukammal jonzotga aylanishmagan”. O’zbek xalq iborasidagi “Yarim qaychi hech narsaga yaramaydi” degan fikr ham ular haqida. Ular kimlar?
   

4-topshiriq. Test savollariga javob bering.

1. 
   Hozirgi o’zbek adabiy tilida nechta lahja bor?
   

1. 
   3 ta b) 4 ta c) 2 ta d) 6 ta
   

2. Tilshunoslikning qaysi bo’limida og’zaki talaffuz me’yorlari o’rganiladi?
a) orfografiya b) orfoepiya c) grafika d) morfologiya
3. bo’yoq, taroq, tanlov, saylov, yashamoq so’zlarida qanday fonetik hodisa yuz bergan?
a) tovush tushishi b) hech qanday hodisa yuz bermagan
c) tovush ortishi d) tovush almashinishi
4. O’zbek tilining imlo qoidalari necha bo’limdan iborat?
a)4 bo’limdan b) 6 bo’lmidan c) 7 bo’limdan d) 5 bo’limdan
5. So’zning lug’aviy ma’nosi va lug’at tarkibi tilshunoslikning qaysi bo’limida o’rganiladi?
a) morfemika b) morfologiya c) orfografiya d) leksikologiya
6. Tolstoyni o’qidim, samovarda o’tirdik, dasturxonga qarang, auditoriya kuldi, butun shahar yig’ladi, laganni bo’shatdim kabi birikmalarda ma’no ko’chishning qaysi turi ishlatilgan?
a)metafora b) metonimiya c) sinekdoxa d) vazifadoshlik
7. davo-da’vo, dom-dam, ruh-rux,yondosh-yondash bular qanday so’zlar?
a) sinonim b) omonim c) paronim d)antonim
8. Tilshunoslikning frazeologiya bo’limida nima o’rganiladi?
a) lug’aviy ma’no b) asos va qo’shimchalar
c) shevaga oid so’zlar d) iboralar
9. So’z yasovchi qo’shimchalar qaysi javobda berilgan?
a) –chi; -kor; -soz; -li; b) –lar;-lik;-ning; -man;
c) – chi; ba-; -da; -dan; d) –yapman; - di; -moq; -kor;
10. O’zbek tilida mustaqil so’z turkumlari nechta?
a) 4 ta b) 3 ta c) 5 ta d) 6 ta

.ME’YOR TUSHUNCHASI.

Nutq madaniyati to‘g‘risida gap borar ekan, tabiiyki, nutqda so‘zlarning o‘rinli va o‘rinsiz ishlatilishi to‘g‘risida ham bahs boradi. Qo‘llangan til birligini to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri deyilganda, albatta, ma’lum
bir o‘lchov (mezon) ga asoslanishimiz tayin. Mana shu o‘lchov (mezon) tilshunoslikda adabiy til me’yori deb yuritiladi.
Har bir lahjaning, so‘zlashuv tilining, adabiy tilning o‘z me’yorlari bo‘lganidek, nutqning alohida ko‘rinishlari bo‘lgan argolar, jargonlar ham o‘z me’yoriga ega. Xususiy me’yorlar quyidagicha ko‘rsatiladi: 1. Dialektal me’yor. 2. So‘zlashuv nutqi me’yori. 3. Argolar, jargonlar me’yori. 4. Adabiy til me’yori (adabiy me’yor).