O‘quv qo‘llanma
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
buxoro tarixi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 9.4. Mang‘itlar davrida Buxoroda madaniy hayot (me’morchilik, adabiyot va san’at) 9.1.Mang‘it hukmdorlari davrida siyosiy hayot
|
9-MAVZU: MANG‘ITLAR DAVRIDA BUXORO 9.1. Mang‘it hukmdorlari davrida siyosiy hayot 9.2. Buxoro amirligining Rossiya imperiyasi yarim mustamlakasiga aylantirilishi 9.3. Buxoro amirligining markaziy va mahalliy boshqaruvi 9.4. Mang‘itlar davrida Buxoroda madaniy hayot (me’morchilik, adabiyot va san’at) 9.1.Mang‘it hukmdorlari davrida siyosiy hayot XVIII asr 40-yillariga kelib Buxoro xonligida siyosiy va iqtisodiy inqiroz kuchaydi. Ashtarxoniylar sulolasining so‘nggi vakili Abulfayzxon (1711-1747) hukmronlik yillarida markaziy hokimiyatning zaiflashuvi natijasida Buxoro xonligidan Qo‘qon ajralib chiqib, bu erda mustaqil xonlikka asos solindi. Mamlakatning bekliklarga bo‘linish xavfi kuchaya bordi. Buning ustiga asli turkman urug‘idan bo‘lgan Eron shohi Nodirshoh afshorning (1736-1747) Buxoroga hujumi va mamlakatning asosiy shaharlari - Buxoro hamda Samarqandning ular tomonidan egallanishi va talanishi siyosiy vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Shunday murakkab vaziyatda 181 tarix sahnasida yangi siyosiy kuch – mang‘itlar sulolasi paydo bo‘ldi. Nufuzli mang‘it biylari (beklari)dan Muhammad Hakimbiy otaliq (vafoti 1743) mang‘itlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi uchun shart-sharoit yaratib berdi. Muhammad Hakimbiyning o‘g‘li Muhammad Rahim zimmasiga yangi sulola va davlatga asos solishdek ma’uliyatli vazifa tushdi. Muhammad Rahim 1715-yilda tug‘ilgan. Tarixchi Miriy (Mir Husayn ibn Shohmurod)ning yozishicha, u Shahrisabzda mo‘g‘ullar quvg‘in qilingan paytda, amakisi Muhammad Doniyolbiy otaliqdan 5 yil keyin dunyoga keladi 1 . Muhammad Rahim o‘spirin va yoshlik yillaridan epchil chavandoz bo‘lib, turli qurol-aslahalardan mohirlik bilan foydalangan. Otasining ko‘magi bilan u ashtarxoniylardan Buxoro xoni Abulfayzxon saroyida yuqori lavozimlarda xizmat qiladi. Eron hukmdori Nodirshohning Buxoroga hujumidan keyin mamlakatda uning mavqei yanada oshadi. Buning ustiga Abulfayzxonning qiziga uylanib,o‘z mavqeini yanada mustahkamlaydi. Tarixchilarning yozishicha, u Nodirshoh xujumidan keyin Buxoroning obro‘li kishilaridan 12.000 nafarga bosh bo‘lib, ularni oq uyli sifatida Eron poytaxti – Mashhadga olib kelgan. Muhammad Rahim otasi vafot etganda Nodirshohning ruxsati bilan qiblagohining dafn marosimini o‘tkazish uchun 1743-yil Buxoroga kelib ketadi. Keyinchalik Ibodullohbiy boshchiligidagi xitoy-qipchoq qavmlari ko‘targan isyonni bostirish uchun Nodirshohning buyrug‘i bilan 1745-yil yana Buxoroga qaytadi va qo’shbegi lavozimini egallaydi. Nodirshoh va Abulfayzxon unga otaliq unvonini berishadi. Aynan shu yildan boshlab u Buxoro xonligining amaldagi hukmdoriga aylanadi. Nodirshohning to‘satdan o‘ldirilishi haqidagi xabar Buxoroga etib kelgach, Muhammad Rahim qushbegining buyrug‘i bilan 1747-yil Mir Arab madrasasi hujralarining birida yashiringan Abulfayzxon o‘ldiriladi. Biroq Muhammad Rahim Buxoro taxtiga bevosita o‘zi o‘tirishdan hayiqib, taxtga marhum xon Abulfayzxonning 9 yoshli o‘g‘li Abdulmo‘minxonni (1747-1751) o‘tqazadi, va yosh “xon” ga qizini berib, uni o‘ziga kuyov qilib oladi. Biroq oradan 4 yil o‘tgach, o‘z kuyovi Abdulmo‘minxonni ham o‘ldirtirib, taxtga nevarasi Ubaydullaxon III ibn Abdulmo‘minxonni 1 Қ.Ражабов. Муҳаммад Раҳимхон Манғитлар сулоласи асосчиси. Бухоро мавжлари. № 3. 2005. Б.36 182 (1751-1754), keyinchalik Sherg‘ozini (1754-1756) o‘tqazadi. Muhammad Rahim qushbegi yuqorida nomlari keltirilgan qo‘g‘irchoq xonlar davrida markaziy hokimiyatga bo‘ysunishni xohlamayotgan Miyonqol, Nurota, Urgut, Jizzax, O‘ratepa, Xo‘jand, Toshkent, Shahrisabz, Boysun, Hisor, Qabodiyon, va boshqa bekliklar ustiga yurish qilib, ularni bo‘ysundiradi. Xususan, ayirmachilik kayfiyatini namoyon qilayotgan Shahrisabz va Kitobdagi kenagaslar ustiga 3 marta yurish qilib, ularni tobe qiladi. Burqut, bahrin, kenagas, qipchoq, yuz, saroy va boshqa o‘zbek qavmlarini mamlakatning turli hududlariga ko‘chirib, Buxoro xonligining yaxlitligi va xavfsizligi uchun izchil kurashgan. Muhammad Rahim qushbegi hokimiyatni markazlashtirish siyosatini faol suratda olib bornb, qudratli amirlarni lavozimlaridan bo‘shatadi va ularning o‘rniga o‘rta tabaqa vakillarini tayinlaydi. Nihoyat, Muhammad Rahimxon 1756-yil 12-dekabrda Buxoro xonligi taxtiga rasmiy ravishda xon bo‘lib o‘tirgach, Buxoroda mang‘itlar sulolasining hukmronligi boshlanadi. Muhammad Rahimxon Xiva xonligidagi siyosiy nizolardan foydalanib, Xiva taxtiga ham o‘z odamlarini qo‘yadi. Bu haqda o‘sha davr tarixchilarining asarlarida ma’lumotlar saqlanib qolgan. Muhammad Rahimxonning xonlik taxtiga o‘tirishi o‘sha davr muarrixlari tomonidan muhim siyosiy voqea sifatida baholangan. O‘sha davr manbalarida Muhammad Rahimxon turli faxriy unvonlar bilan tilga olinadi. Biroq Muhammad Rahimxonning mustaqil xonligi uzoq davom etmagan, u ikki yilcha xonlik qiladi, xolos. U G‘ijduvon va Shofirkondagi Xoja Abduxoliq G‘ijduvoniy, Xoja Orif Revgariy maqbaralarini ziyorat qilib, Buxoroga qaytayotganida 1758-yil 24-martda, 45 yoshida to‘satdan kasallanib, vafot etadi. Buxorolik tarixchi Mirzo Abdulazim Somiy Bo‘stoniy (1839-1908)ning keyinchalik yozishicha, Muhammad Rahimxon Buxorodagi Shohrud anhori bo‘yida, Mozor darvozasi yonidagi Abu Bakr Tarxon qabristonida dafn qilingan. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Buxoro xoni Muhammad Rahimxon o‘zining qisqa hukmronlik davrida markaziy hokimiyatni mustahkamlashga harakat qildi, Abulfayzxon davrida qo‘ldan ketgan Buxoro xonligi hududlarini ancha kengaytirdi va Buxoroda 173 yil hukm surgan mang‘itlar sulolasiga asos soldi. Ma’lumki, mang‘itlar sulolasi 1745-yildan boshlab amalda, 1756-yildan esa rasman Buxoro xonligini boshqarganlar. 1758-yil 24- 183 martda mang‘itlar sulolasi asoschisi Muhammad Rahimxon to‘satdan vafot etgach, marhum xonning vasiyatiga ko‘ra Buxoro xonligi taxtiga 1758-yil mart oyida shoshilinch ravishda Muhammad Rahimxonning balog‘at yoshiga etmagan nevarasi Fozil To‘ra o‘tkazilib, unga Fozilxon nomi berildi. Fozilxon marhum xonning qizi va saroydagi nufuzli biylardan Norbo‘tabiy o‘rtasidagi nikohdan tug‘ilgan xonzoda edi. Muhammad Doniyolbiy esa yangi xonga otaliq qilib tayinlandi. Chunki Muhammad Doniyolbiy otaliq bu paytda mang‘it urug‘ining eng keksa vakili bo‘lgan. Siyosiy hokimiyatning bunday o‘zgarishidan norozi bo‘lgan xonlikdagi ayrim viloyatlarning hokimlari, kenagas, yuz, bahrin, burqut (berkut), saroy urug‘larining boshliqlari (biylar va amirlar) markazlashgan hokimiyatga qarshi isyon ko‘tarib, 10000 yigitni qurollantirgan holatda poytaxt Buxoro ustiga harbiy yurish boshlaydilar. Ularga qarshi kichik miqdordagi qo‘shin bilan ancha tortishuvlardan so‘ng bir bitimga kelishadi. Mazkur bitimga ko‘ra, Fozilxon taxtdan tushirilib, uning o‘rniga ashtarxoniy shahzodalardan bo‘lgan Abul G‘ozixon xonlik taxtiga o‘tkazilgan (758-1785). Muhammad Doniyolbiy esa, ham otaliq mansabini, ham amaldagi hukmdorlikni o‘z qo‘lida saqlab qolgan va shu bilan birgalikda u o‘zini Buxoro amiri deb e’lon qilgan. Muhammad Doniyolbiy amalga oshirgan dastlabki tadbir - o‘zboshimcha amaldorlar Tog‘aymurodbiy burqut, Nur (Nurota) viloyati hokimi Jahongir saroy va G‘uzor viloyat hokimini vazifasidan olib tashlash va ularni qatl qilish bo‘ldi.. O‘zining isyonkor harakatlari bilan “tanilgan” etti urug‘ qavmini Miyonqoldan Shahrisabzgacha, Boysundan Sherobodgacha tarqatib yuboradi. Bu orada yuz urug‘ining etakchisi Fozilbiy yuz Xo‘janddan O‘ratepaga kelib, ko‘p lashkarlar bilan Jizzaxni oladi. Samarqand ustiga yurish qilib, Buxorodagi Markaziy hokimiyatga qarshi isyonni qaytadan avj oldiradi. Muhammad Doniyolbiy otaliq muzokaralar o‘tkazib sulh tuzadi. Muhammad Doniyolbiy otaliq “qo‘g‘irchoq xon” Abul G‘ozixonni taxtdan nomigagina olib tashlaydi. 1758-yili Muhammad Doniyolbiy otaliq Buxoro amiri deb e’lon qilinadi va bu uning dushmanlari tomonidan ham e’tirof etiladi. Biroq rasmiy ravishda Abul G‘ozixon Buxoro xoni bo‘lib qolaveradi 1 . 1 Ражабов Қ. Муҳаммад Дониёлбий оталиқ.(бийлик мансабидан амирлик рутбасигача). Бухоро мавжлари. № 3. 2005. Б.26-27 184 Xullas, Muhammad Doniyolbiy 27 yil davomida (1758-1785) Buxoro amirligini boshqaradi va siyosiy markazlashuv jarayonini mustahkamlashga harakat qiladi. Ba’zi qabila boshliqlarining o‘zboshimchaligiga qarshi kurashadi. Qo‘shni davlatlar bilan savdo- sotiq aloqalarini olib borishga katta e’tibor qaratadi. Rossiya podsholigi bilan diplomatik aloqalarni mustahkamlashga e’tibor qaratib, 1774-1776 va 1779-1780-yillarda Ernazar elchi (to‘liq ismi Mulla Muhammad Ernazarboy Maqsud o‘g‘li) boshchiligadagi Buxoro elchilarini Moskva va Sankt-Peterburgga jo‘natadi. Ular Rossiya malikasi Ekaterina II va valihd Pavel tomonidan rasmiy ravishda qabul qilingan. Shuningdek, Ernazar elchi 1780-yil, Muhammad Sharif 1783-1784-yillarda elchi qilib usmonli turk sultonligining poytaxti Istanbulga jo‘natilgan. Tarixchi olim va so‘fiy Humuliy (1776- taxminan 1852) o‘zining “Tarixi Humuliy” asarida keltirishicha, Muhammad Doniyolbiy shayx, so‘fiy va ulamolarga saxiylik ko‘rsatgan va ularni juda e’zozlagan. U harbiy qo‘shin ta’minotini ham yaxshilaydi. Askarlarni zamonaviy qurollar bilan qurollantiradi. Amir Muhammad Doniyolbiyning o‘n ikki o‘g‘li bor edi. Davlat boshqvruvida ulardan ayrimlarining ishtirokini kuzatish mumkin U hukmronlik davrining so‘nggi yillarida davlat ishlarini aksariyat hollarda qo‘shbegi, devonbegi va o‘z o‘g‘illariga taqsimlab bergan. 1775-yil u saroy a’yonlari va ra’iyat talabi bilan amirlik taxtini o‘z o‘g‘li Shohmurodga topshiradi va oradan ko‘p o‘tmay, 75 yoshida vafot etadi. Amir Muhammad Doniyolbiy Bahouddin Naqshband mozori yonidagi “Dahmai shohon”da dafn etilgan.Xullas, Buxoro amiri Muhammad Doniyolbiy o‘zining 27 yillik hukmronligi davrida mamlakat uchun katta ishlar qildi. Muhammad Rahimxondan keyin mang‘itlar saltanatini parchalanib ketishdan aynan u saqlab qoladi. Muhammad Doniyolbiydan so‘ng taxtga mang‘itlar sulolasining birinchi amiri - amir Shohmurod (1785-1800) o‘tiradi. Amir SHohmurod mang‘itlarning ilk hukmdorlaridan edi. Doniyolbiy otaliqning o‘n bir o‘g‘lidan eng kattasi bo‘lib, garchi bosh qozi uni hokimiyatdan mahrum etishni maslahat bergan bo‘lsa-da, u Buxoro taxtiga voris qilib tayinlandi va otasi vafotidan keyin 1785-yilda Buxoro amiri sifatida taxtga o‘tirdi. Bu davlat arbobining ham shaxsi 185 ziddiyatli bo‘lib, u haqida ko‘pgina mualliflar turlicha fikr bildirishgan. Amir Shohmurodning davlat arbobi bo‘lib shakllanishida so‘fiylik oqimining ta’siri juda kuchli bo‘lgan. Ko‘pgina tarixiy manbalarda uning so‘fiy va darveshsifat bo‘lgani qayd etiladi. U yoshligida shayx xizmatiga kirib, unga sodiqlikka qasam ichgan, xalq ko‘z o‘ngida oddiy hayot kechirib, hammollik bilan shug‘ullangan. Tarixchi Mulla Olim Mahdum Hoji o‘zining “Tarixi Turkiston” asarida: “Shohmurodbiy ziyoda so‘fiy, xudoga yaqinlashish yo‘lini tutgan (doxuli suluk) va taraqqiyparvar, shariat targ‘ibotchisi (shar’i sharif), taomi o‘z kasbi halolidan edi”, deb xarakterlaydi 1 . Bundan uning Buxoroda vujudga kelib Markaziy Osiyoda keng yoyilgan savdogar va hunarmandlar tariqati bo‘lgan Naqshbandiya tariqatiga e’tiqod qilganligi yaqqol ko‘rinib turibdi. U ilm ahllarini hurmatlab, ularga homiylik qilgan. So‘fiy, podshoh Shohmurodning ba’zi bir qarashlari uning o‘zi yozgan “Aynul-hikmat” “Bilimdonlik manbai” nomli kitobida ham o‘z ifodasini topgan. Ahmad Donish amir SHohmurod haqida “Amirlik gilamini kambag‘allik kiyimi bilan bezadi, jahon bog‘idan dushmanlik va yomonlik kiyimini sug‘urib tashladi va adolat nihollarini o‘tqazdi”, deb uning faoliyatiga yuksak baho bergan edi. Shohmurodning o‘ta so‘fiyligi uni qahrli, qattiqqo‘l hukmdor bo‘lishiga, mang‘itlar sulolasining davlat hokimiyatini mustahkamlash uchun birqancha islohotlarni amalga oshirishiga to‘sqinlik qilmadi. Uning tomonidan o‘tkazilgan harbiy, ma’muriy, moliyaviy islohotlar ko‘p o‘tmay o‘z ijobiy natijasini berdi va mamlakat iqtisodiyotining o‘nglanishiga xizmat qildi. Xarob holga kelgan madrasa hujralarining talabalarga xususiy qilib berilishi va ta’mirlash xarajatlarini ular zimmasiga yuklatilishi bilan madrasalar ikki yilda nochor ahvoldan chiqib oldi. Shohmurod 1800-yil 63 yoshida vafot etdi. Undan so‘ng taxtga o‘tirgan valiahd amir Haydar (1800-1826) otasining markazlashtirish siyosatini davom ettirdi. Amir Haydarning onasi ashtarxoniylardan Abulfayzxonning qizi Bonu Shams bo‘lgan. Buxoro madrasalarida 10 yil tahsil olib, Qur’oni karim sharhi va hadis ilmlarini puxta egallaydi. Yoshlik paytidayoq diniy bilimlarni chuqur 1 Муқимов З. Амир Шоҳмурод ислоҳотлари. Ҳаёт ва қонун. № 2-3. 1995. Б.27 186 o‘rganish, Qur’onni yod olish va kunora ro‘za tutishga ahd qiladi 1 . Ushbu uch majburiyatni doimiy tarzda bajarib borgan. Otasi Shohmurodning vafotidan so‘ng Qarshidan chaqirib olinadi va an’anaviy tarzda taxtga o‘tqaziladi. Amir Haydar Buxoro amirligida vujudga kelgan keskin siyosiy vaziyatni yumshatishga harakat qiladi. Uning hukmronlik yillarida mamlakatda notinchlik hukm suradi, ya’ni markaz va viloyatlar hamda kechagina viloyat maqomida bo‘lgan, lekin endilikda alohida siyosiy birlik - xonlikka aylangan Xiva va Qo‘qon bilan qarama-qarshiliklar avjiga chiqadi va mamlakatda har 3-6 oyda uzluksiz ichki urushlar va qo‘zg‘olonlar bo‘lib turar edi. Miyonkol, Shahrisabz, Karki, Marvdagi mahalliy kuchlar yana o‘zboshimchalik qila boshlaydi. Amir Haydar ayirmachilik kayfiyatlarni namoyon qilayotgan Shahrisabz, Kitob, Urgut bekliklari, Miyonqol va Samarqand hokimlariga qarshi janglar olib borishga majbur bo‘lgan. Amir Haydar Xurosonga ham harbiy yurishlar qilib, 1817-yil Balxni, shuningdek, Badaxshon, Qunduz va Maymanani Buxoro amirligiga qaytaradi. Marv hokimi Din Nosirbek (Amir Haydarning ukasi) Xiva xoni Eltuzarxon qutqusiga uchib, 1804 yil akasiga qarshi bosh ko‘taradi va mag‘lubiyatga uchraydi. Shu asnoda Xiva xoni Eltuzarxon bir necha marta Buxoroga harbiy bosqinlar uyushtiradi. Ana shunday yurishlarning birida Niyozbek parvonachi boshchiligida 20 ming kishilik Buxoro qo‘shini xorazmliklar qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratadi. Eltuzarxon Amudaryodan qochib o‘tayotganda daryoga g‘arq bo‘lib halok bo‘ladi va natijada Eltuzarxonning 3 birodari va qo‘plab xivaliklar asir tushishadi. Amir Haydar Eltuzarxonning kichik birodari Qutlug‘murodxonni 400 asir bilan ozod qilib, Urganchga jo‘natadi. Eltuzarxondan so‘ng 1821-1825-yillari amir Haydar Miyonkolda xitoy-qipchoqlar isyonini bostirish bilan ovora bo‘lganda xivaliklar Chorjo‘y va Marvga harbiy yurish uyushtiradilar. Xivaliklar hatto Marvni zabt etishga ham muvaffaq bo‘lishadi. Bungacha ham amirlikning sharqiy qismida ancha yo‘qotishlar va o‘zgarishlar yuz bergan edi. Masalan, Qo‘qon hukmdorlari 1805-yili Xo‘jandni, 1809- yili Toshkentni, 1816-yil esa Turkistonni ishg‘ol qilib, xonlik hududiga qo‘shib olgan edilar. 1806-yili Jizzax, 1806-1813-yillari O‘ratepa, 1821-yili Samarqandga tahdid solganlar. 1 Ахмад Дониш. История мангытской династии. –Душанбе:1967. – Б.12 187 Amir Haydar o‘z hukmronligi davrida asosan ichki dushmanlarga qarshi kurash olib boradi. Shahrisabz, Samarqand, Urgut bekliklarida bo‘lib o‘tgan g‘alayonlar, Marv vohasi uchun Xiva xoni Muhammad Rahimxon bilan olib borilgan urushlar amir Haydarni davlatda harbiy-siyosiy islohotlar o‘tkazishga majbur qildi. Amir Haydar boshqa mang‘it hukmdorlaridan farqli ravishda o‘z qo‘shinidagi askarlarga muntazam ravishda yaxshi maosh to‘lab borgan. Bundan tashqari u mamlakatdagi soliq yig‘uvchilarga yillik maosh ajratish bilan birga, ularga yiliga ikki marta sarupo ulashgan. O‘z navbatida kambag‘allar, etim-esirlar, qashshoqlar, darveshlar, muhojirlar va mullalarga har yili nafaqa berish uchun katta miqdorda mablag‘ ajratardi. Amirlikda xitoy-qipchoqlar tomonidan yuzaga kelib turadigan turli mojarolarni oldini olish maqsadida ushbu hududlarga nisbatan turli to‘lovlar miqdorini kamaytirgan 1 . Amir Haydar hukmronlik davri qanchalik tahlikali, ziddiyatli bo‘lmasin, u ichki va tashqi dushmanlarga qarshi kurashish bilan birga mamlakatda birqator islohotlarni amalga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Amir Xaydardan so‘ng Buxoro amirligi taxtini mang‘itlar sulolasining keyingi vakili amir Nasrullo (1826-1860) egallaydi. U amir Xaydarning uchinchi o‘g‘li edi. O‘n besh yoshdan otasi uni davlat boshqaruviga jalb qiladi. Otasining hukmronligi davrida Qarshida hokimlik qildi. Amir Xaydar vafotidan so‘ng hokimiyat uchun kurashlarda akalari amir Husayn (1797-1826) va amir Umar (vafoti 1826 y) ni oradan ko‘tarib, Buxoro taxtiga o‘tiradi. Amir Nasrullo o‘z hukmronligi davrida islom shariati ko‘rsatmalariga qat’iy amal qilgan. Jasur va dovyurak bo‘lganligi bois, uning ismiga «bahodir», «botir» unvonlari qo‘shib ishlatilgan. Amir Nasrullo davlat hokimiyatini mustahkamlash maqsadida urug‘ va qavm boshliqlari bo‘lgan ko‘plab amaldorlarni quyi tabaqalardan chiqqan yosh va g‘ayratli kishilar bilan almashtirdi. Tarixchi va sayohatchilarning ma’lumotlariga qaraganda, amir Nasrullo hukmdor sifatida davlatning ichki va tashqi dushmanlariga zarba berdi. Uning tomonidan olib borilgan harbiy-siyosiy islohotlar natijasida davlatning harbiy qudrati mustahkamlana bordi. 1837-yilda harbiy sohada islohotlar o‘tkazib, o‘z qo‘shinining jangovar holatini yaxshiladi. Har biri 800 kishidan 1 Шодиев Ж.М.. Бухоро амирлиги давлатчилигининг ривожланиши, –Тошкент: 2010. – Б.21. 188 iborat 50 ta sarboz bo‘luklari va 250 kishilik to‘pchilar guruhi tashkil qilingan. Muntazam piyoda qo‘shinining soni 40000 kishidan ortiq bo‘lgan. Amir Nasrullo Xiva va Qo‘qon xonliklarini Buxoro atrofida birlashtirishga urindi. Mamlakatning hududiy yaxlitligini tiklash uchun Qo‘qon xonlari tomonidan tortib olingan Xo‘jand, O‘ratepa, Toshkent, Jizzax va Zominni Buxoro amirligiga qaytardi. 1842-yil Qo‘qonga yurish qilib, xonlik hududini egallaydi. Amir Nasrullo tomonidan Qo‘qonga Ibrohim parvonachi mang‘itning noib qilib qoldirilishi salbiy oqibatlarga olib keladi. Noib mahalliy aholiga zulm o‘tkazib, soliqlarni ko‘paytirdi. Natijada tez orada Qo‘qon qo‘ldan ketadi. Amir Nasrullo 1843-yil Marvni ham Buxoroga bo‘ysundiradi. Shuningdek, Amir Nasrullo 20 yil olib borgan 32 ta harbiy yurishdan so‘ng 1856-yil Shaxrisabzni uzil-kesil egallaydi. Shahrisabz markaziy hokimiyatga bo‘ysungach, sulh ramzi sifatida mahalliy hukmdor Iskandar Valloma (valine’mat)ning singlisi Kenagasxonimga uylanadi. Amir Nasrullo hukmronlik qilgan yillar Turkiston mintaqasida Rossiya-Angliya manfaatlari o‘zaro to‘qnashgan davr hisoblanadi. Amir Nasrullo Buxoro davlatida qat’iy markazlashtirish siyosatini olib bordi. Markaziy hokimiyatga bo‘ysunishni istamagan Shahrisabz va Kitob bekliklarining qarshiligini sindirib, ayirmachilik kayfiyatlariga barham berdi.Amir o‘z siyosatida butun Movarounnahr va Xorazmni yagona davlatga birlashtirishga intildi. U bu rejasini to‘liq amalga oshira olmagan bo‘lsa ham, qisqa muddat davomida butun Movarounnahrni yagona davlat sifatida boshqardi. Nasrullo 1860-yil 5-oktyabrda vafot etadi.U 56 yil yashagan va 35 yil hukmronlik qiladi 1 . Amir Nasrullo Buxoroda dafn etilgan. Nasrulloning o‘limidan so‘ng taxtga uning yagona vorisi Muzaffar (1860-1885) o‘tiradi. U otasi amir Nasrullo davrida Karmanaga hokimlik qilgan. Muzaffarning hukmronlik davri Rossiyaning O‘rta Osiyo xonliklariga qarshi harbiy harakatlari kuchaygan davrga to‘g‘ri keladi. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|