“Ma’naviyatshunoslik” o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:
Manaviyat tushunchasiga turli yondashuvlar. Ma’naviyat tushunchasiga ratsional va irratsional, diniy va ezoterik yondashuvlar. M a’naviyat - ijtimoiy hodisa. Ma’naviyat obyektivlik va subyektivlik birligi. M a’naviyatda immanentlik va transsendentlik. Ma’naviyatga ilmiy -ratsional yondashuvning turlari: metafizik, pozitivistik, semiotik, dialektik va sinergetik yondashuvlar. Ma’naviyat insonning ijtimoiy-madaniy mavjudot sifatidagi mohiyati. Ma’naviyat tuzilmasi: ma’naviy ong, m a’naviy madaniyat, iroda va ma’naviy muhit. Ong va ma’naviyat. M a’naviy ong. ljtimoiy ong va ma’naviy ong nisbati. Ma’naviy ongning tuzilmaviy shakllari. M a’naviy madaniyat - ma’naviy ongning predmetlashgan shakli. Iroda erkin tanlash sifatida. Irodaning shaxs va millat yuksalishida tutgan o ‘mi. Mustaqil taraqqiyotning ma’naviy asoslari. Ma’naviyat tushunchasining ta’rifi, uning tarkibiy qismlari. Ma’naviy muhit ma’naviyatning tarkibiy qismi sifatida.
Ma’naviyatshunoslikning alohida mustaqil fan sifatida o‘zining asosiy tushunchalariga, kategoriyalariga, tamoyillariga, qonunlari va mezonlariga ega ekanligi. Ma’naviyatshunoslik fanida birinchi galda qo'llaniladigan tushunchalar.Ma’naviyatning asosiy kategoriyalari: o'zlikni anglash va namoyon etish, erkinlik, mas’uliyat, tolerantlik, qadriyat va hk. M a’naviyatshunoslik fani kategoriyalari va asosiy tushunchalari ilmiy bilish tizimida o‘zining alohida o‘miga ega boiishi bilan bir qatorda boshqa ijtimoiy- gumanitar fanlar tushunchalari bilan uzviy bog‘liqligi. Ular bilan yagona ontologik, gnoseologik, metodologik, mantiqiy va aksiologikbus-butunlikni tashkil qilishi.
Movarounnahrda islom uzil-kesil VIII asr boshida karor topganligi. Islom tamaddunining ravnaq topishiga ajdodlarimizning ko‘shgan munosib hissalari. Imom al-Buxoriy to‘plagan hadislaming “Al-Jome’ as- sahih” yoki “Sahihi Buxoriy” deb atalishi, ushbu hadislaming dunyo musulmonlarining 90 foizi uchun Qur’ondan keyingi eng m o‘tabar va asosiy manba hisoblanishi. Al-Buxoriy, At- Termiziy, An-Nasoiy hadislari to‘plamlari. Kalom ilmi. Uning diniy-nazariy masalalarni aqlga, mantiqqa asoslanib tahlil qilishi.Kalom ilmini rivojlantirishga munosib hissa ko‘shgan ajdodlarimiz: Abu Mansur al-Moturidiy as-Samarqandiy va uning izdoshlari: Abul M u’in Nasafiy, Najmiddin an Nasafiy ta’limotlari. Fiqh (islom huquqi) ilmi. Uni rivojlantirishga katta xizm atqilgan ajdodlarimiz. Tasavvuf. Markaziy Osiyoda dunyoviy ilm-fan yuksalishi. Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Nasr Forobiy , Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, ar-Roziy, Ibn Iroq, Chag‘miniy, Ismoil Jurjoniy, Mahmud az-Zamaxshariy, Mahmud Koshg'ariy, Narshaxiy, Bayhakiy, Nasafiy, Aziziddin Nasafiy, Abu Mansur as-Saolibiy, Rashiduddin Vatvot kabi mutafakkirlarning dunyoviy ilm- fanning rivojidagi o‘mi.
Eng qadimgi (arxaik) davr ma’naviyati, uning o‘ziga xosligi. Bu bosqich ma’naviyati haqida tasavvurlarimizning unchalik chuqur va yaxlit emasligi.Umumturk asotirlari. Ilk zardushtiylik. “Avesto”ning eng qadimgi qismi “Hata”lar asotirlari. Zardushtiylikning asl vatani haqidagi masala to'g'risida xilma-xil fikrlarning mavjudligi. “Avesto”ga qayta tartib berilishi. “Avesto” mundarijasi. M a’naviyatimiz ilk bosqichi oxirlaridagi tadriji. Zardushtiylik negizida vujudga kelgan Markaziy Osiyo tamadduni.
Movarounnahrda islom uzil-kesil VIII asr boshida karor topganligi. Islom tamaddunining ravnaq topishiga ajdodlarimizning ko‘shgan munosib hissalari. Imom al-Buxoriy to‘plagan hadislaming “Al-Jome’ as- sahih” yoki “Sahihi Buxoriy” deb atalishi, ushbu hadislaming dunyo musulmonlarining 90 foizi uchun Qur’ondan keyingi eng m o‘tabar va asosiy manba hisoblanishi. Al-Buxoriy, At- Termiziy, An-Nasoiy hadislari to‘plamlari. Kalom ilmi. Uning diniy-nazariy masalalarni aqlga, mantiqqa asoslanib tahlil qilishi.Kalom ilmini rivojlantirishga munosib hissa ko‘shgan ajdodlarimiz: Abu Mansur al-Moturidiy as-Samarqandiy va uning izdoshlari: Abul M u’in Nasafiy, Najmiddin an Nasafiy ta’limotlari. Fiqh (islom huquqi) ilmi. Uni rivojlantirishga katta xizm atqilgan ajdodlarimiz. Tasavvuf. Markaziy Osiyoda dunyoviy ilm-fan yuksalishi. Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Nasr Forobiy , Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, ar-Roziy, Ibn Iroq, Chag‘miniy, Ismoil Jurjoniy, Mahmud az-Zamaxshariy, Mahmud Koshg'ariy, Narshaxiy, Bayhakiy, Nasafiy, Aziziddin Nasafiy, Abu Mansur as-Saolibiy, Rashiduddin Vatvot kabi mutafakkirlarning dunyoviy ilm- fanning rivojidagi o‘mi.
Hayotlik vaqtidayoq “Ma’naviy-masnaviy” asari Qur’onga tenglashtirilgan, dunyo miqiyosida kata qiziqish bilan o`rganilayogan Jaloliddin Rumiy hayoti va ilmiy merosi bebaho hazinadir. Bir necha asrlar oldin tolerantlik g`oyasini ilgari so`rgan daho sifatida dunyoning ko`plab mamlakatlarida bugin ham uning merosini o`rganishga qiziqish kuchayib borayotgani bejiz emas
Mo‘g‘ullaming yurtimizda taxminan bir yarim asr davom etgan istilosidan so‘ng XIII asming 70-yillaridan madaniy-ma’naviy hayot yana asta-sekin jonlana boshlanganligi. Bu davrda ijod kilgan mutafakkirlar.
Mo‘g‘ul istilosi iqtisodiyotimiz va madaniyatimizni vayron etib, ma’naviyatimizni inkirozga uchratsa-da, uning dunyoqarash va e’tikod asoslarini o‘zgartira olmaganligi. Mamlakatimiz, madaniyatimiz va ma’naviyatimiz tarixining eng qudratli, sifat jihatdan yangi davri Temur va temuriylar hukmronligiga to‘g‘ri kelishi. Mo‘g ‘ullardan hokimiyat Temurga va temuriylarga o‘tgandan so‘ng m a’naviy hayotda yangitdan haqiqiy uyg‘onish davri boshlanganligi. Temur davridagi allomalar. Temur faoliyatining bosh g'oyasi va amaliy shiori bo‘lgan “Kuch - adolatda” degan hikmatining umuminsoniy ahamiyatga egaligi. Temuming davlat ishlarining 90 foizi kengashu mashvarat, fakat 10 foizi kuch, kilich (ma’muriy yo‘l) orqali hal kilinishi lozim, degan tamoyili. Temuriylar davri: uning ziddiyatli yuksalishi. Bu davrda fan, madaniyat, adabiyot va san’atning rivojlanishi. Mirzo Ulug‘bek, G‘iyosiddin Koshiy, Ali Qushchi ilmiy faoliyati Temuriylar davrida me’morchilik va miniatyura san’ati.
|
