O‘quvchilarga web dasturlash bo‘yicha kompetensiyalari shakllantirish ahamiyati

Muammoli ta’limga asoslangan uslubiy tizimlar. Bunday holda, mashg‘ulot o‘qituvchi va o‘quvchilar tomonidan muammoni mustaqil ravishda hal qilish uchun murojaat qilish orqali amalga oshiriladi. Barcha o‘quv materiallari muammoli shaklda taqdim etiladi. O‘qitish usullari munozaralar, rollar va biznes o‘yinlari va boshqalar bo‘lishi mumkin.

Web dasturlash sohasidagi kompetensiyaning kognitiv-operatsion komponenti Web dasturlash nazariyasini o‘zlashtirish darajasini va ushbu bilimlarni kasbiy faoliyatda qo‘llash qobiliyatini ko‘rsatadi. Komponentning shakllanish darajasi Web dasturlash sohasidagi umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilarning bilimlari izchilligi kabi xususiyatlar bilan belgilanadi. Ushbu komponent barqarorlik, samaradorlik, bilimlarning harakatchanligi, Web dasturlash sohasidagi bilimlarni o‘zlashtirish qobiliyati, ushbu bilimlardan kasbiy muammolarni hal qilishda foydalanish kabi xususiyatlarga ega. Ushbu komponentning asosiy vazifasi Web dasturlash sohasidagi muammolarni professional ravishda hal qilish uchun shart-sharoitlarni yaratishdir [29].
Web dasturlash sohasidagi kompetensiyaning refleksli komponenti shundaki, umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilarning o‘ziga xos uslubi, o‘z faoliyati va uning natijalarini baholash qobiliyati, zamonaviy Web dasturlash sohasidagi bilimlarni takomillashtirish, jamoada o‘z ahamiyatini anglashi, shuningdek, professional faoliyatda o‘zini namoyon qilishi, zamonaviy axborot texnologiyalari. Ushbu komponent mavjud tajriba va bilimlarni tahlil qilishning chuqurligi va izchilligi, xatolarni bartaraf etish va o‘z malakalarini oshirish strategiyasini ishlab chiqish uchun o‘z faoliyatini tartibga solish uchun qaror qabul qilish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Komponentning vazifasi kasbiy o‘sish uchun sharoit yaratish, shaxsiy uslubni shakllantirish, bilimlarni takomillashtirish, uning roli va ahamiyatini anglash, umuman olganda-kompyuter Web ilovalarini ishlab chiqish nuqtai nazaridan kasbiy mahoratni rivojlantirishning ichki mexanizmlarini faollashtirishdan iborat [27].
S.Tursunov, E. Dijkstra [21], Web dasturchi dasturiy mahsulotni yaratishga bevosita bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak, deb ta’kidlashadi [28]:
-Web dasturlashning arxitekturasini aniqlash qobiliyati (murakkab vazifani elementar qismlarga ajratish va ularni birlashtirish variantlarini belgilash);
-vazifani bir vaqtning o‘zida turli xil tafsilotlar darajasida ko‘rish qobiliyati (tavsiflangan vazifadan umumiy ma’noda ushbu tushunchalar orqasida turgan pastki darajaning mohiyatiga erkin o‘tish);
-dinamikada ishlab chiqilgan jarayonni ifodalash qobiliyati, chunki ma’lum bir vaqtning o‘zida qayta ishlangan ma’lumotlar bir xil qiymatlarga va munosabatlarga ega bo‘lishi mumkin va keyingi daqiqada ularning ba’zilari o‘zgarishi mumkin;
-hozirgi vaqtda ishlab chiqilayotgan ilovalardan tashqarida ko‘rish qobiliyati (vazifaning ushbu qismining keng muhitini va uni umumiy tizimning bir qismiga kiritish imkoniyatini hisobga olish);
-odatiy vaziyatlarni umumlashtirish qobiliyati (Web dasturlashda g‘oyaviy jihatdan bir hil joylarni topish);
-taniqli dasturlash texnikasi va standart algoritmlarni qo‘llash va birlashtirish qobiliyati.
-Web dasturlarni o‘zgartirish imkoniyati (modifikatsiya qilish muammosini hal qilishda muvaffaqiyat dasturlarni tushunish mezonlaridan biri deb hisoblanishi mumkin);
-Web ilovalarning matnini yodlash va takrorlash qobiliyati.
M.L.Smulsonning tadqiqotlariga ko‘ra Web dasturchi bo‘lishi kerak bo‘lgan asosiy fazilatlar:
- moslashuvchanlik va strategik fikrlash;
- tafakkurning ijodiy xususiyatlari;
- kamchiliklarni oldindan aytib berish qobiliyatida namoyon bo‘lgan ehtiyotkorlik;
- fikrlashning mantiqiy tabiati [22].
Web dasturlashning asosiy tushunchalari va g‘oyalarini o‘rganish aspektida o‘qitish mazmunini belgilab, shuni ta’kidlash kerakki, bunday o‘qitish umumiy o‘rta ta’lim maktab informatika o‘quvchilari faoliyatida ma’lum bilim, ko‘nikma va tajribani shakllantirishga yo‘naltirilishi kerak [30].
Shunday qilib, ushbu pozitsiyaga tayanib, shuningdek biz ko‘rib chiqayotgan tarkibiy qismni Web dasturlashga kirish intizomi bilan bog‘liq bo‘lishi kerakligi to‘g‘risidagi bayonotga asoslanib, Web dasturlash sohasidagi kompetensiyalarning tashkiliy-tarkibiy qismini o‘zlashtirish natijasida shuni ko‘rsatamiz. Web dasturlash bo‘yicha maktab o‘quvchilari[28-29]:
1) Web dasturlash sohasidagi asosiy tushunchalarning mazmunini bilish;
2) Web dasturlashning asosiy tamoyillarini tushunish, ushbu paradigmaning terminologiyasini bilish;
2) HTML va CSS ning operatorlari va boshqaruv tuzilmalarini, ushbu muhitda ishlatiladigan Web dasturlash vositalarini bilish;
4) tegishli darajadagi muammoni yechish uchun algoritm tuza olish;
5) Python vizual muhiti yordamida Web ilovalarni ishlab chiqish, o‘zgartirish, sinash va foydalanish tajribasiga ega bo‘lish.
Shunday qilib, xalqaro standartlar tahlili asosida, zamonaviy dasturlash tillaridan Python tilini umumta’lim maktablarida o‘rganiladigan predmet sifatida tanlanishni hisobga olgan holda, Web dasturlash sohasidagi kompetensiyaning kognitiv-operatsion tarkibiy qismini o‘zlashtirish natijasida maktab o‘quvchilari [28]:
1) algoritm tushunchasi va uning xususiyatlarini, algoritmni yozishning turli shakllarini bilish;
2) Python dasturlash tilining operatorlari va boshqarish ko‘rsatmalarini bilish;
3) Python dasturlash tilidan foydalangan holda Web dasturlash vositalarini, sinflarni aniqlash qoidalarini, ularning maqsadi va ishlatilishini bilish;
4) Web ilovalarga yo‘naltirilgan tahlil va Web ilovarni loyihalash usullarini bilish;
5) tegishli darajadagi muammoni yechish uchun algoritmlarni ishlab chiqish;
6) mantiqiy xatolarni topish uchun tuzatuvchidan foydalana olish;
7) Python dasturlash tilidan foydalangan holda Web dasturlash ko‘nikmalariga egaligi.
Umumiy o‘rta ta’lim maktab bitiruvchi o‘quvchilarini o‘qitishda Web dasturlash rolini hisobga olgan holda Web dasturlash sohasidagi o‘qitishning maqsadli va mazmunli xususiyatlarini tahlil qilish asosida o‘qitish metodikasi tarkibiy qismlarini ko‘rib chiqamiz.
Shunga ko‘ra, Web dasturlash asoslarini o‘qitish jarayonida barcha vazifalar o‘rganilayotgan mavzuning mazmunini to‘liq ochib beradigan va o‘quvchilarning individual qobiliyatlariga mos keladigan turli xil vazifalarni o‘z ichiga olishi kerak.
Bloomning maqsadlar taksonomiyasi [23], shuningdek, D.Tollingerova [24] [25] tomonidan berilgan o‘quv vazifalarining taksonomiyasi asosida biz Web dasturlash asoslarini o‘qitish uchun quyidagi o‘quv vazifalarini ajratamiz.
1) o‘quv materialini o‘zlashtirishni ta’minlash va idrok etish, tushunish va yodlash darajasida faoliyat usullarini shakllantirishga qaratilgan vazifa-mashqlar;
2) tanish vaziyatda, modelga muvofiq qo‘llash darajasida o‘quv materiali va faoliyat usullarini o‘zlashtirishni ta’minlashga qaratilgan faoliyat usullarini o‘zlashtirish vazifalari;
3) kursning o‘quv materialini sifatli o‘rganishga, fikrlarning ravshanligi va ifoda etilishining aniqligi, ish natijalari uchun javobgarlik kabi fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan o‘quv materialining muayyan mavzusi bo‘yicha test savollarini tayyorlash uchun topshiriqlar;
4) o‘quv vazifalarini bajarish, topilgan ma’lumotlarning ahamiyatini baholash uchun zarur ma’lumotlarni topish maqsadida o‘quvchilarning o‘quv, ilmiy adabiyotlar va davriy nashrlar bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan tadqiqot vazifalari;
5) o‘quvchilarni Web dizayn texnologiyalaridan foydalangan holda haqiqiy Web dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish ko‘nikmalarini va tajribalarini rivojlantirishga, shuningdek o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan dasturiy mahsulotni ishlab chiqish bo‘yicha topshiriqlar[27].
Vazifalar-mashqlar o‘quvchilar yangi o‘quv materialini o‘zlashtirgandan so‘ng, uni Web dasturlash asoslarini o‘rganishning butun davri davomida amaliy ishi doirasida yoki darsdan so‘ng, shuningdek mustaqil ish uchun topshiriqlarni bajarishda birlashtirish maqsadida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, vazifa-mashqlar yordamida o‘qituvchi bilimlarni nazorat qilishi va amaliy ishlari, nazorat ishlari, kollokvium va boshqalar paytida o‘quvchilarning o‘quv materiallarini o‘zlashtirish darajasini aniqlashi mumkin [26].
O‘quv materialini o‘zlashtirish uchun topshiriqlar umumiy o‘rta ta’lim o‘quvchilarining bilim, ko‘nikma va qobiliyatlari tizimini shakllantirishga imkon beradigan Web dasturlash asoslarini o‘qitish jarayonida eng muhim vazifalardan biridir. Ushbu topshiriqlarni bajarayotganda o‘quvchilar:
- ma’lumotlarni tuzish va oddiy Web dasturlarni amalga oshirish ko‘nikmalarini, masalani bir qator tipik muammolarga yechish algoritmini qo‘llash ko‘nikmalarini egallash;
- muammoni hal qilish uchun eng samarali usulni tanlash usullarini o‘zlashtira oladi;
- dasturni amalga oshirishning turli usullari bilan tanishish.
Ushbu vazifalar Web ilovalar yozish, uni sozlash, ilova matnini hujjatlashtirish va uning bajarilish natijalarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Topshiriqlar o‘quvchidan mashqdan ko‘ra ko‘proq intellektual kuch va vaqtni talab qiladi. Amaliy ishlarida, mustaqil ishni tashkil qilishda va nazorat ishlarini bajarishda vazifalarni qo‘llash tavsiya etiladi.