O‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Tarix 
fanini 
o‘qitishda 
tarixiy 
va 
siyosiy 
xaritalardan 
foydalanish.O‘quvchilar xaritadan foydalanib, nafaqat aniq daliliy ma’lumot 
olishadi, balki o‘rganilayotgan materialni chuqur tahlil etib, o‘zlarining mustaqil 
fikrlarini ham bayon etib bera oladilar. Ularga bu ishda «Besh minutlik esse» 
yozish qo‘l kelishi tabiiy. Yozma topshiriqning ushbu turi o‘quvchilar xaritadan 
foydalangan holda, mavzuga doir o‘z fikrlarini erkin ifodalay olishga yordam 
berish va o‘qituvchiga o‘z o‘quvchilari xarita bilan ishlaganda, qaysi jihatlariga 
ko‘proq e’tibor berishlari xususida fikrlash imkonini beradi. Aniqroq qilib 
aytganda, o‘quvchilardan quyidagi ikki topshiriqni bajarish: mazkur mavzu 
bo‘yicha ular xaritadan nimalarni o‘rganganliklarini mustaqil bayon etish va ular 
baribir javobini ololmagan bitta savol berish so‘raladi. 

---

5 
Guvohi bo‘lganimizdek, o‘quvchilar xaritalar bilan ishlash orqali tarixiy 
materialni yuzaki o‘zlashtirmay, uning eng kichik unsurlarigacha tadqiq etiladi, 
masalaga nuqtai nazardan yondashib, chuqur tahlil qiladi, o‘zining shaxsiy nuqtai 
nazarini bayon etadi. Eng muhimi, shaxsiy nuqtai-nazarlar o‘quvchilarning tarixiy 
tafakkuri shakllanishiga olib keladi. 
Tarixiy xarita bilan ishlash geografik muhitga xarakteristika berishning 
asosiy metodini tashkil etadi. Tarixiy xaritalarda mavzu va voqea-hodisalar, 
jarayonlarning mazmuni, davlatning chegaralari va boshqalar beriladi. Tarixiy 
xaritalarning bir necha turlari bor: tarixiy iqtisodiy, tarixiy etnografik, arxeologik, 
tarixiy-siyosiy, harbiy-tarixiy, tarixiy-madaniy. 
O‘quv tarixiy xaritalari ta’limda foydalaniladi. Xaritalar hech qachon 
eskirmaydi. Eskirganlari ham o‘z qadrini yo‘qotmaydi, aksincha dolzarbligi 
yanada oshadi. Ammo o‘sha davr tarixiga arxeologik izlanishlar yoki boshqa 
yozma manbalarning topilishi bilan yangi o‘zgarishlar kiritilishi mumkin bo‘lsada, 
baribir o‘tgan davr tarixshunosligi haqida ham ma’lumot berish vazifasini o‘taydi. 
Ularga qarab tanqidiy fikrni rivojlantirish ham mumkin. 
6 - sinfda o‘quvchilarga geografik muhit bilan odamlarning mashg‘uloti 
o‘rtasidagi aloqani ochib berish, xalqlarning tarixiy rivojlanishiga geografik 
muhitning ta’sirini ko‘rsatish uchun katta imkoniyat bor. 
Xarita yordamida biror mamlakatning tarixiy taraqqiyotida bosib o‘tgan 
turli bosqichlardagi ahvolini aniq tasvirlab berish, o‘quvchilarda birinchidan, 
ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi haqida aniq tasavvur yaratishga, 
ikkinchidan, inson ajdodlari mehnatining bunyodkorlik kuchini puxta tushunib, 
anglab olishlariga yordam beradi. Binobarin, xarita bilan ishlash juda katta 
ma’rifiy va tarbiyaviy ahamiyatga egadir. 
Darsda xaritadan foydalanib tarixiy voqea sodir bo‘lgan joyni ko‘rsatish, 
o‘quvchilarda geografik muhitning roli haqida tasavvur yaratish uchungina emas, 
balki tarixiy voqealarning mohiyatini, ularning qonuniyatlarini, o‘zaro aloqalari va 
sabab-natijalarni ochib berishda ham muhim rol o‘ynaydi. Xaritadan tarixiy 
voqeani tushuntirib berishdagina emas, balki uni tahlil qilishda va 
umumlashtirishda ham foydalaniladi. 
Xarita yordamida tarixiy voqealarning sabab-aloqalari ochib beriladi. 
Masalan, Amir Temur saltanatining yuksalishi sabablari ochib beriladi. Xarita 
darsning boshida o‘rganilgan materialni tahlil qilish, umumlashtirish, tarixiy 
taraqqiyot rivojlanishining qonuniyatlarini ochib berishga yordam ko‘rsatadi.