O‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot

 
 
 
 
 
 
 
Muammoli ta’lim samaradorligi ko‘rsatkichlari 
Muammoni ko‘ra bilish va anglash ko‘nikmasi 
Muammoni ta’riflash va yangicha ta’riflash ko‘nikmasi 
Taxmin va giotezalarni ilgari surish ko‘nikmasi 
Ilgari surilgan gipotezalarni asoslash va isbotlash ko‘nikmasi 
O‘quv muammosini hal qilishning topilgan usulini amalda qo‘llash 
ko‘nikmasi 

---

O‘qituvchi bilan o‘quvchining o‘zaro munosabati xarakteriga ko‘ra 
muammoli ta’limni shartli ravishda 4 darajaga ajratish mumkin: 
Muammoli ta’lim 
darajalari 
O‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati 
Mustaqil 
bo‘lmagan 
(odatdagi) 
faollik 
darajasi 
O‘qituvchi tushuntirganini o‘quvchi tomonidan idrok 
etilishi muammoli vaziyatlar sharoitida aqliy mehnat
Yarim mustaqil faollik 
darajasi 
Ilgarigi bilimlarni yangi vaziyatlarda qo‘llash va 
o‘quvchilarning o‘qituvchi tomonidan qo‘yilgan o‘quv 
muammolarining еchish usullarini izlashda ishtirok 
etish 
Mustaqil faollik darajasi Reproduktiv – izlanish tipidagi ishlarni bajarish, bunda 
darslik matni bilan o‘quvchining o‘zi ishlaydi, ilgarigi 
bilimlarini 
yangi 
vaziyatda 
qo‘llanadi, 
konstruksiyaaydi, 
o‘rtacha 
murakkablikdagi 
masalalarni еchadi, o‘qituvchining ko‘magi bilan 
gipotezalarni isbotlaydi va h.k. 
Ijodiy faollik darajasi 
Ijodiy tasavvurni talab etuvchi, mantiqiy tahlil qilish va 
o‘ylab topishni, o‘quv muammolarini еchishning yangi 
usullarini kashf etishni, mustaqil isbotlashni: mustaqil 
xulosa va umumlashmalar chiqarishni, kashfiyot va 
badiiy insholar yozishni talab qiladigan mustaqil 
ishlarni bajarish 
Muammoli ta’limni tadqiqot metodi bilan aynan bir narsa deb emas, balki 
o‘quvchi tafakkuri va uning xotirasining rivojlanishini ta’minlaydigan, bilimlarni 
ijodiy o‘zlashtirishiga, ilmiy faktlarni jamlashga ko‘maklashadigan hamda e’tiqodni 
tarkib toptiradigan ta’limning bir turi deb qarash lozim. 
Muammoli ta’lim hamma o‘quvchilar bopmi? Amalda deyarli hamma uchun 
tushunarli. Biroq muammolilik saviyasi va mustaqil bilish darajasi o‘quvchilarning 
yosh va individual xususiyatlariga, ularning muammoli ta’lim texnologiyasi bilan 
o‘qitilganlik darajasiga qarab farqlanadi. 
O‘quv jarayonida muammoli vaziyat – bu ta’lim oluvchining oldin 
o‘zlashtirgan bilimlari va ayni paytdagi intellektual darajasi o‘rtasidagi tafovut yoki 
ziddiyatlar tizimi. Muammoni еchish uchun o‘quvchi o‘zida mavjud bilim va 
malakalari еtarli emas ekanligini va o‘z intellektual yuksalishi yo‘lida qo‘shimcha 
izlanishi, o‘qishi, o‘rganishi, tajriba orttirishi lozimligini tushunib еtadi. Yoki 
bo‘lmasa ta’lim oluvchiga yangi bilimlar negizida o‘z imkoniyatlari darajasini sinab 
ko‘rish, o‘z-o‘zini tashxislash va baholash uchun sharoit yaratiladi. Eng muhimi 

---

o‘quv muammosini o‘rganishda va hal qilishda ta’lim oluvchida intellektual va 
ma’naviy-madaniy rivojlanishga nisbatan kuchli motivatsiya yuzaga keladi. 
Muammoli vaziyat quyidagi sifatlar bilan xarakterlanadi: 
o‘quvchi uchun o‘quv axborotida no‘malumlikning mavjudligi; 
o‘quv muammosini hal qilishga bo‘lgan birlamchi ichki va tashqi 
motivatsiyaning shakllanishi; 
o‘quv muammosi va o‘quvchi bilim, ko‘nikma va malakalari tizimi 
o‘rasidagi ziddiyatlarning yuzaga kelishi; 
muammoni еchish uchun kasbiy-intellektual yuksalishga bo‘lgan 
shaxsiy ehtiyoj negizida ikkilamchi motivatsiyaning yuzaga kelishi; 
muammo asosida o‘quvchining mustaqil ijodiy-izlanuvchanlik 
faoliyatga yo‘naltirilganligi. 
qisqa vaqt ichida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga yеtkazib 
berish, ularda ma’lum faoliyat ko‘nikma va malakalarini tarkib toptirish 
o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat xamda ta’lim jarayoniga yangicha 
yondashuvni talab qiladi. 
muammoli ta’limni tashkil kilish natijasida madaniyatli, intellektual 
malakali mutaxassislarni tarbiyalash maqsadlarini amalga oshirish muvaffaqiyatli 
kechishi mumkin.