O‘rnatilgan tizimlar

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Fan nomi: “O‘rnatilgan tizimlar”

Mavzu : O‘rnatilgan operatsion tizimlar xizmatlari
Bajardi : Baxodirov X
Tekshirdi : Azimov B
Reja:

• Oʻrnatilgan operatsion tizimlar
• Windows Embedded
• Real vaqt

Oʻrnatilgan operatsion tizimlar
Oʻrnatilgan operatsion tizimlar oʻrnatilgan operatsion kompyuter tizimlari uchun moʻljallangan operatsion tizimlardir. Bunday OTlar ixcham, zahiralardan foydalanish nuqtai nazaridan samarali, ishonchli boʻlishi kerak. Shu bilan birga, oʻrnatilmagan kompyuter operatsion tizimlarining koʻplab foydalanilmaydigan funksiyalari maxsus ilovalarga moslashtirilgan holda maxsuslashtiriladi va tashlab yuboriladi. Koʻp hollarda oʻrnatilgan operatsion tizim deganda real vaqt operatsion tizimlari tushuniladi, va aksincha real vaqt operatsion tizimi deganda oʻrnatilgan operatsion tizim tushuniladi.
Odatda, oʻrnatilgan operatsion tizim ishlayotgan apparat taʼminot zahiralari imkoniyatlari cheklangan boʻladi, masalan tezkor xotira qurilmasi (TXQ, RAM-Random Access Memory) va doimiy xotira qurilmasi (DXQ, ROM – Read Only Memory). Shuning uchun ham oʻrnatilgan apparat taʼminot uchun yaratiladigan tizimlar nihoyatda maxsuslashtirilgan boʻladi, bu esa cheklangan zahiralar tufayli (low if compared to non-embedded systems) bunday tizimlar maxsus masalalar yoki sohani qamrab oladi.
Windows Embedded

• Oʻrnatilgan Windows oilasiga quyidagi operatsion tizimlarni oladi: Windows CE, Windows XP Embedded i WindowsEmbedded for Point of Service.
• Windows XP Embedded (XPe) - Microsoft Windows XP Professionalning komponent versiyasi. XRe asosida XP Pro asosidagi ikkilik kodlar mavjud, lekin XPe - OEM, ISV va IHV dasturchilari uchun moʻljallangan boʻlib, Professionalning baʼzi komponentlari kerak boʻlmaydi.

XPe - Wndows CE bilan hech qanday aloqasi yoʻq. Ular har xil qurilmalarga moʻljallangan boʻlib, oʻz afzallklari va kamchiliklariga ega. Masalan, XPe yetarlicha kichik hajmdagi xotira hajmi bilan ishlay olmaydi. Lekin, CE toʻliq Win32 APIni qoʻllab-quvvatllamaydi. CE ishlab chiqilgan yuzlab drayverlar va minglab ilovalarning hammasi bilan ham ishlay olmaydi
Windows Embedded
XPe moʻljallangan qurilmalarga savdo va oʻyin avtomatlari, kassa apparatlari, maishiy robotlar, kompyuter pristavkalari, maʼlumotlarni saqlashning tarmoq qurilmalari, taymerlar va h.k. Xpe ning har xil versiyalari har xil qurilmalarda foydalanilishi mumkin, lekin shaxsiy kompyuterlarda emas. XPe - XP Pro tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan barcha qurilmalar bilan ishlaydi.
Real vaqt
Real vaqt dasturiy taʼminoti odatda real vaqt operatsion tizimlarida (RVOT, Real Time Operating Systems - RTOS) ishlab chiqiladi, bunda dasturlashning sinxron tilidan (synchronous programming languages) foydalaniladi.
Real vaqtda operatsion tizimlar

• Haqiqiy vaqtda ishlaydigan operatsion tizim - bu real vaqtda amaliy dasturlarga xizmat koʻrsatadigan tizim. U maʼlumotlarni kirishi bilan qayta ishlaydi. Operatsion tizimni qayta ishlashga boʻlgan vaqt talablari odatda qisqa qadamlar yoki 10 soniyalarda oʻlchanadi.
• Haqiqiy vaqtda ishlaydigan operatsion tizimning asosiy xususiyatlari quyidagilarni oʻz ichiga oladi
• Jarayonlar oqimini aniqlash
• Koʻp oʻlchovli
• uzilishlar darajasi

Real vaqtda oʻrnatilgan operatsion tizimlarga misollar

• ВхWоркс операцион тизими
• ВхWоркс операцион тизимини Винд Ривер томонидан ишлаб чиқилган. Ушбу операцион тизимнинг сўнгги версияси ВхWоркс 6. 0. Ҳозирги вақтда ушбу операцион тизимдан фойдаланадиган 300 миллион қурилма мавжуд. ВхWоркс ядроси ёки процессорлари ишончлили, юқори ишлаш қобилияти га эга, паст кечикиш, ва детерминизм ва кенгайиш қобилиятига эга.
• Микрокернеллар
• Микрокернел - ушбу операцион тизим режалаштириш, вазифаларни алмаштириш ва қурилмаларни бошқариш каби вазифаларни амалга оширади. Микро ядроси турли хил хотира усулларини қўллайди ва тизимнинг барча қисмларини ҳимоя қилади.

Bunda eCos-ning faqat ba'zi afzalliklarini, shuningdek eCos-ni rivojlantirish muhitini yaratishda elementar usullarni yoritishga mo'ljallangan.
eCos - bu o'rnatilgan operatsion tizim bo'lib, uning maxsus konfiguratsiyasi shaxsiy kompyuterda yaratilishi mumkin va keyin platformaga yuklab olinadi. Masalan, EXMdagi bitta plata bo'lishi mumkin.
Mashinada eCos konfiguratsiyasini ishlab chiqish mumkin bo'lgan muhitni yaratish quyidagi bosqichlarni talab qiladi.
Operatsion tizimlarning bu turini kengaytirish qiyin, chunki har qanday protsedurani o‘zgartirilsa bunga tegishli bo‘lmagan tizimning boshqa qismlarida xotolik kelib chiqishi mumkin,
Eng oddiy operatsion tizimlardan tashqari barcha monolit operatsion tizimlarda ilovalar operatsion tizimdan ajratilgan (foydalanuvchi ish tartibi va yadro ish tartibi). Boshqacha qilib aytganda, operatsion tizim kodi protsessorning ustunlik ish tartibida ishlatiladi