Orom og‘ushida dilrabo bu tun: Oydin zulumotda jilmayar bahor

Fayoz AHMEDOV, 
Toshkent davlat sharqshunoslik 
universiteti talabasi
BIZ qachon bu 
holga tushdik?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

48
www.yoshlikjurnali.uz / №9-10 (361) 2021
Bir necha kundan beri tanamda qolgan bor 
hafsalamni yig‘ib Mahmud Koshg‘ariyning “De-
voni lug‘otit-turk” asarini o‘qiyapman. Shunday 
o‘qiyapmanki, shu vaqtgacha bearmon gapirib 
yurganim asar haqida aslida hech narsani bil-
masligimni bilib o‘qiyapman… Endiki, bu asar 
haqida og‘iz ochishim ancha qiyin ke chishini 
tushunib o‘qiyapman. Qizarib-bo‘zarib, bo‘g‘ilib 
o‘qiyapman.
Kitobni o‘qirkanman, qaysi bir qiziq kinoda 
ko‘rganim “jinni qahramon” tez-tez yodimga 
tushadigan bo‘ldi. Uning jinniligi - allaqancha 
telba-teskarilik, hangomalardan keyin oldindan 
o‘ziniki bo‘lgan narsalarini zo‘rg‘a tanib olar, 
“Iya, o‘zimniki ekan!” deya yana dunyoni unu-
tardi.
Ayni dam o‘sha qahramon bilan sira 
farqim yo‘qligini ham tushunib qoldim. Negaki 
men kunora eslab qolishga urinib, tilim ke-
lishmay yurgan so‘zlarning ko‘pchiligi “o‘zim-
niki” bo‘lib chiqayotgandi. Qizig‘i, shakli biroz 
qiyshaygan bu so‘zlardagi go‘zal turkiy ma’no 
deyarli o‘zgarmay qolgan. Eng ajoyibi, “Devoni 
lug‘otit-turk”da yo‘q so‘z va ma’noning o‘zi yo‘q 
edi!
Shunday mukammal merosimiz, ulkan 
boyligimiz bo‘la turib, allaqanday ajnabiy 
“Tilingdan avval 
qalbingni tarbiya qil…”
Gulrang UBAYEVA,
Toshkent davlat O‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti talabasi
so‘zlarni qarzga olib yurishimiz, ulardan “be-
zak” uchun, qay bir ma’noda dabdaba (aslida, 
sharmandalik) uchun foydalanishimiz g‘alati.
Hamma uchun taniqli bo‘lgan boyvach-
chaning ko‘chada tilanchilik qilib turishi qan-
chalik kulgili bo‘lsa, bugun avj olgan til borasi-
dagi qilg‘iliklarimiz ham tirnoqcha bo‘lsin 
undan qolishmaydi.
Bir darsimizda ustoz aytib qoldilar: Ya-
poniyada bozor-o‘charda nimadir xarid qil-
guncha yapon tilida so‘ramasangiz, sotib 
o‘tirishmas ekan. Buni eshitib “Devoni lug‘otit-
turk” asaridagi shu jumlalar yodimga tushdi: 
“Turkiy lar, agar ularning tilida gapirsang, 
gunohkor bo‘lsang, gunohingdan o‘tadilar, 
bandi bo‘lsang ozod etadilar…’’ Bugungi kunda 
avra-astarigacha ajnabiy so‘zlar bilan qurshab 
tashlaganimiz “turkiy” tilimiz bizga qaragan-
da anchayin “ibtidoiy” yashagan ajdodlarimiz 
davrida bunchalar ulug‘langaniga qoyil qolasan 
kishi!.. O‘sha odamlar shunchalik nozik his qila 
olgan masala bugunimizda chindan ham mav-
judmi o‘zi? Yaponiya rivojlanishiga, ulardagi 
izchillikka taqlid qilishga urinamiz-u, allaqa-
chon yaponlarning o‘zi qiyomini keltirib taqlid 
qilayotgan bobolarimiz amalini bajara olmay-
miz. Unutganmiz!
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

49
adabiy-ijtimoiy jurnal
Bekatda avtobusni kutib turgandim... Avtobus 
kutibmi yoki boshqa biron sabab bilanmi yonimda 
ikki nafar o‘zbek suhbatlashib o‘tirar edi. Biri faqat 
o‘zbekcha so‘zlar, ikkinchisi esa har ikki gapning biri-
da “зачем, зато, где, причом, дальше, дальни...” kabi 
so‘zlarni ishlatardi. Biroq ruscha so‘zlarni ham to‘g‘ri 
talaffuz qilolmayotgandi. 
Ammo yonidagi o‘zbekchani maromiga yetka-
zib so‘zlayotgan suhbatdoshining oxirgi so‘zlari tar-
sakidan ham battar bo‘ldi:
– Men o‘n besh yildan buyon Moskvada edim... 
Har kuni o‘zbek tili yodimdan chiqmasligi uchun 
o‘zbek tilida kitob o‘qidim.
Mening anglaganim: uyg‘oq yuraklarda Ona 
Vatan ham, ona tili ham hech qachon unutilmas 
ekan.
Avtobusim keldi. “Assalomu alaykum”, – deb hay-
dovchiga salom berib, o‘rindiqqa o‘tirdim.