Orta arnawli bilimlendiriw ministirligi den sawliqti saqlaw ministirligi


Download 30.3 Kb.
Sana20.11.2020
Hajmi30.3 Kb.
#148307
TuriReferat
Bog'liq
Amankosova Ayparshin 3-tema



O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M

ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW

MINISTIRLIGI

DEN SAWLIQTI SAQLAW MINISTIRLIGI

QARAQALPAQ MEDICINA INSTITUTI

__________________________________fakulteti

REFERAT

Tema:______________________________________

____________________________________________

Tayarlag’an: __________________

Qabillag’an: __________________

REJESI:


  1. Qan tamirlar sistemasina uliwma xarakteristika;

  2. Ju’rektin’ embrionalliq rawajalaniw da’wiri;

  3. Ju’rektin’ funktsional anatomiyasi, jas balalardag’i o’zgesheligi;

  4. Ju’rek anomaliyalar.



Angiologiya - tamirlar sistemasi haqqinda ta’liymat grangion (angio-tamir) so’zinen aling’an. Tamir sistemasi organizmde basqa organlar sistemasi siyaqli a’hmiyetli waziypani atqaradi. Tamirlar ishindegi suyiqliq kletka ha’m toqimalardin’ tirishiligi ushin kerek bolg’an barliq zatlardi jetkizip turadi.

Qan tamirlar sistemasi ju’rek arteriyalar, venalar ha’m kapillyarlar siyaqli quramali du’zilmelerden ibarat.


Ju’rek - qan tamirlar sistemasinin’ orayliq organi bolip, nerv garmonlar regulyatsiyasi ta’sirinde ba’rha’ I ta’rtipte qisqarip ha’m ken’eyip, organizmdegi barliq qandi ha’reketke keltiredi.

Barliq qan tamirlar 2 ge bo’linedi:


  1. Ju’rekten shig’ip organlarg’a baratug’in ha’m olarg’a qan jetkizip turg’an qan tamirlarg’a arteriyalar (hawa saqlayman) dep ataladi.

2. Kletkalardan, toqimalardan orayliq organ esaplang’an ju’rekshe qan alip keletug’in

tamirlardi bolsa venalar dep ataladi.

Arteriyanin’ diywali 3 perdeden ibarat:

ishki qabat - tunica mucosa

orta qabat - tunica muscularis

sirtqi qabat - tunica serosa biriktiriwshi talshiqtan ibarat.

Ju’rekten shig’atug’in arteriya qan tamirlari (aorta, o’kpe arteriyalari) oraydan uzaqlaskan sayin talalar, tarmaqshalar shig’arip, a’ste-aqirin kishireyip baradi ha’m jin’ishke arteriyalar ha’m kapillyarlarg’a aylanadi. Arteriola diywallari quraminda qisqariw kebiletine iye elementler bar. Bular sol jerdegi qan basimin ta’rtipke salip turadi. Usi jag’inan arteriolalar kapillyarlardan pariq qiladi. Kapillyarlar shash denesina usag’an qil tamirlar bolip, uzinligi 0,5 mm, ken’ligi 3-3,5 mikronga ten’. Sol sebepli olarda qan a’ste ag’adi, na’tiyjede kletkalar, toqimalar ha’m araliq zatlardin’ jasawi ha’m islewine za’rur kislorod ha’m de basqa zatlardin’ qaynap toqimalarg’a diffuziya joli menen o’tiwine imkaniyat jaratiladi.

Toqimalarg’a bolsa karbonat angidridti ha’m zat almasiwi na’tiyjesinde payda bolg’an basqa zatlardi kapillyarg’a beredi. Solay etip, arterial kapillyar tamirlar joqarg’i ha’m to’mengi qabat vena qan tamirin payda etedi ha’m ju’rektin, on’ bo’limshesine quyiladi. Qan on’ bolimsheden on’ qarinshag’a, onnan o’kpe arteriyalari arqali o’kpege baradi. O’kpe arteriyasi tarmaqlari pirovarinda kapillyarg’a aylanadi ha’m dem aliw alveolalari orap aladi. Kapillyarlar bolsa dem aliw protsessinde karbonat angidridti shig’aradi ha’m kislorodqa bayiydi. Kislorodqa bay bolg’an qan o’kpe venalari arqali ju’rektin’ shep bo’limshesine quyiladi. Onnan shep qarinshag’a o’tip aorta arqali joqarida aytilg’anday, pu’tin organizm boylap tarqaladi. Na’tiyjede organizmge tola qan aylaniw

shen’beri sistemasi payda boladi.

Qan aylaniw sistemasi 2 shen’berge bo’linedi:

1. U’lken qan aylaniw shen’beri.

2. Kishi qan aylaniw shen’beri.

1. U’lken qan aylaniw shen’beri ju’rektin’ shep qarinshasinan baslanip, aorta ha’m tarmaqlari arqali barliq toqimalarg’a, tola kletkalar ha’m araliq tamirlarg’a tarqaladi, son’ vena qan tamirlari bolip, ju’rektin’ on’ bo’limshesine qaytip quyiladi.

2. Kishi qan aylaniw shen’beri ju’rektin’ on’ qarinshasinan baslanip, o’kpe arteriyalari arqali o’kpege baradi, ol jerde qan kislorodqa toyinip 4 o’kpe venasi arqali shep ju’rek bo’lmeshesine quyiladi. Adam organizminde shama menen 150 milliard kapillyar bar bolip, olardan 300 trillioni kletkada zat almasiwin ta’miynleydi. Sol kapillyardi bir- birine qosqanda, uzinligi 100.000 kilometrge ten’ bolg’an «dizimshe» payda boladi, bul dizimshe jer ju’zin 2,5 ma’rte aylaniwg’a jeter edi. Qan tamirlar tu’rlishe tarmaqlanadi. Tiykarg’i stvoldan qaptal tamirlar shig’adi, yaki tiykarg’i stvol bir-birine ten’ kishkene eki stvolg’a bo’linedi. Bul dixotomiya dep ataladi. Ko’binese denedegi ha’r I organ o’z aldina ayirim qan tamir arqali qan menen ta’miynlenedi. Sonin’ ushin qan tamirlardi organlarg’a salistirip eki bo’lim:

1) Qan tamirlardin’ organlarg’a kiremen degenshe bo’limi ekstraorgan arteriyalarg’a bo’linedi.

2) Organlardin’ ishindegi tarmaqlang’an qan tamirlar intreorgan arteriyalarg’a bo’linedi.

Xirurgiyada qan tamirladin’ a’hmiyeti u’lken. Tarmaqlang’an qan tamirlar ekinshi bir qan tamirlari menen birigip anastomoz payda etedi. Ayirim jag’daylarda arteriya stvollari kolateriya tallar bermesten, birden bir qansha kapillyarlarg’a bo’linedi. Misali: Bu’yrek arteriya stvoli arteriya kapillyarlardi orayin payda etedi. Geyde tiykarg’i qan tamirlar ziyanlansa yaki kesellense (tesigine tromb tig’ilip qalg’anda) qan tamirdin’ periferik bo’limine barmay qaladi. Bunday jag’dayda ol jer kollaterial qan tamirlari ha’m anastomozlar arqali qan menen ta’miynlenedi. Arteriya menen vena tamirlari ba’rha’ birge jaylasadi. U’lken arteriyalar ko’binese bir vena menen, kishi arteriyalar eki vena menen birge jo’neledi. Arteriya ha’m vena tamirlari nerv tamirlari menen birge jo’nelip sirtinan fastsiya menen oraladi, qan tamirlar nerv tutamin payda etedi.

Qan tamirlardin’ diywali u’sh qabattan turadi.

1) Sirtqi qabati elastik biriktiriwshi toqima.

2) Orta qabati qalin’iraq du’zilgen bolip eki qabat bulshiq et talalarinan ibarat.

3) Ishki qabati sirtqi qabatina uqsas elastik biriktiriwshi toqima endoteliy den du’zilgen.

Vena qan tamirlari arteriya qan tamirlarinan diywalinin’ juqalig’i menen endo liteyden payda bolg’an yarimaysiman klapanlardin’ boliwi menen parq qiladi.

Arteriya qan tamirlari diywalinin’ du’zilisine qarap eki tu’rge bo’linedi. Elastik talalari ko’birek bolg’an tamirlar (aorta, o’kpe arteriyasi) elastik tiptegi tamirlar, muskul qabati ko’birek bolg’an arteriyalar muskul tiptegi arteriyalar dep ju’ritiledi. Qan tamirlar juqa biriktiriwshi toqima menen qaplang’an boladi diywallarin o’zine ta’n arteriya ha’m vena tamirlari qan menen ta’miynleydi. Bunda basqa tamirlardin’ orayliq nerv sistemasina baylanisli nerv talalari ha’m retseptorlari boladi.

Retseptorlar tiyisli qan tamirlardin’ ishin ta’rtipke saliw funktsiyasina atqaradi. Kapillyar mikrotamirlardin’ tiykarg’i buwini bolip, zat almasiwi sol jerde ju’z beredi.

Kapillyar diywali tek bir qabat endoteliy kletkalardan ibarat, muskul kletkalari bolmaydi. Endoteliy u’stin bazal perde orag’an. Barliq kapillyar bir waqitta islemeydi, sonin’ ushin funktsional jaqtan kapillyar u’sh gruppag’a bo’lingen.

1) islep turg’an kapillyar, bulardan ko’p barliq elementleri menen ag’ip turadi.

2) plazmatik kapillyarlar, ishinde tek qan zardabi (formali elementlersiz) ag’ip turadi.

3) jabiq kapillyarlar, bular islemey turg’an kapillyarlar.

Ishki ha’m sirtqi ta’sirler sebepli islep turg’an kapillyarlar plazmatik yaki jabiq kapillyarlarg’a o’tip turiwi mu’mkin. Misali: qan tamirlardi qan ken’eytiriwshi da’riler ta’sirinde ashiq (islep turiwshi) kapillyarlarg’a 2-4 ma’rte ko’beyiwi ya’ki qurg’aq awqat jelingende islep turg’an bu’yrektegi qan tamir koptakchalari 60 dan 30% ke shekem kishireyiwi mu’mkin.

Ju’rek. Onin’ funktsional anatomiyasi, jasqa qaray o’zgesheligi.

Ju’rek, shash, qan aylaniw sistemasinin’ orayliq bo’limi bolip, ol bulshiq etlerden du’zilgen ishi gewek bolip esaplanadi. Ju’rek 4 kameradan turadi: on’ ha’m shep ju’rek aldi, on’ ha’m shep ju’rek qarinshalardan turadi. Shep ju’rek aldi ha’m shep ju’rek qarinshasi birlesip shep yamasa arteriyasi ju’rekti payda etedi; on’ ju’rek aldi ha’m on’ ju’rek qarinshasi on’ yamasa venali ju’rekti payda qiladi. Ju’rek aldi menen ju’rek qarinshalarinin’ qisqariwi sistola, ken’eytiwi (bosawi) diastola dep ataladi.

Ju’rekte bas bo’lim, tu’bir, alding’i joqarg’i ha’m to’mengi ju’zesi ha’m 2 kray - shep ha’m on’ bolip, olar ju’zelerdi ajiratip turadi.

Bas bo’limi to’menge, alg’a ha’m shepke qarag’an. Ol besinshi qabirg’a araliqta 8-9 sm shepke jiljig’an boladi: bas bo’limi shep ju’rek qarinshasinan payda boladi. Tu’biri joqarig’a, artqa ha’m on’g’a qarag’an. Ol ju’rek aldi menen payda boladi, al aldinan aorta ha’m o’kpe stvolinan turadi. To’rt ju’yeshliktin’ on’ jaqtin’ joqarg’i mu’yeshide, ju’rek aldinan payda bolg’an, joqarg’i gewik venasi, al to’mende-to’mengi gewik venasi, shep jaqta eki on’ o’kpe venasinin’ orni bar, tu’birdin’ shep jag’inda - eki shep o’kpe venalardin’ alding’i yamasa to’s-qabirg’ani, ju’rektin’ ju’zesi alding’a, joqarig’a ha’m shepke qaragan to’s su’yektin’ ha’m III den VI qabirg’alardin’ shemirsheklerinin’ artqi ta’repinde jaylasqan, venaliq borozda ju’rek aldi menen qarinshalardi bir-birinen ayirip turadi. Ju’rek aldinlari menen payda bolatug’in – joqarg’i bo’lim. Ju’rek qarinshalardan payda bolatug’in – u’lken to’mengi bo’limnen turadi menen keletug’in alding’i ko’ndelen’ borozda arasinan o’tedi ha’m on’ ju’rek qarinshasin ha’m shep ju’rek qarinshasin payda etedi.

To’mengi yamasa diafragmali ju’ze diafragmag’a tiyip turadi. Sol jerde artqi sozilg’an borozda boladi. Ol shep qarinshasinin’ ju’zesi on’ ju’rek qarinshasinin’ ju’zesi menen ayirilip turadi. Alding’i ha’m artqi qarinshalar araliq borozda o’zlerinin’ to’mengi bo’limleri menen qosilip, ju’rektin, on’ jag’inda ju’rek izin payda etedi. Ju’rektin’ shetleri, on’ ha’m shep birdey bolmaydi: on’ sheti ushqirlasqan bolip, shep jag’i domalaqlasqan boladi. Ha’r bir adamnin’ ju’reginin’ u’lkenligi o’zinin’ mushinin’ u’lkenligine jaqin keledi. Er adamlardin’ ju’reginin’ massasi 220-300 gr deyin, al hayallardin’ ju’reginin’ massasi 180-220 gr deyin keledi.
Ju’rektin’ kameralari.

On’ ju’rek aldi, auri dextra kub ta’rizli formag’a iye, ol qosimsha bosliqqa iye – on’ qulaq, ol shep ju’rek aldinan araliq ju’rek aldi diywali menen ajiralg’an. Diywalda shuqirshanin’ oval formalig’i aniq ko’rinip tur. On’ bo’lmeshe boslig’inin’ ko’lemi onin’ aldinda jaylasqan u’sh mu’yesh formadag’i on’ qulag’i boslig’i menen bir qansha u’lkenlesedi.

On’ ju’rek aldinda joqarg’i gewik vena to’mengi gewik vena quyiladi. Sol eki gewik vena quyilatug’in tesiklerdin’ arasinda bir dun bar. To’mengi gewik venanin’ to’mengi jirrasinda jin’ishke bu’rme bolip, ta’rtipke bag’darlanip jaylasqan. Sol bu’rme embrionnin’ rawajlaniw da’wirinde venoz qannin’ on’ bo’lmeshege, son’ arqali shep qarinshag’a otiw waziypasin atqaradi.

Gewik venalardan tisqari, on’ bo’lmeshege ju’rektin’ o’zine tiyisli venoz qanin jiynaytug’in sinus ha’m bir qansha tesiksheleri bo’lmeshege ashilatug’in jerinde endokarddan payda bolip derlik ha’mme waqit ko’riw mu’mkin.

Bo’lmesheler arasindag’i tosiqlardin’ shama menen orta bo’liminde ovalsimon shuqirsha bolip, a’tirapi gardishsimon bo’limshe menen shegaralanip turadi. Embrionda orninda tesik boladi, bul tesik joqarida aytilg’anday, ol bo’lmesheni shep bo’lmeshege tutastirip turadi.
Shep bo’lmeshe

Shep bo’lmeshenin’ ishki ju’zesi on’ bo’lmeshenin’ ishki ju’zesi siyaqli tegis du’zilgen. Onin’ alding’i ta’repinde jaylasqan qulaqsimon o’sigi bosliginin’ ishki ju’zesi g’ana taj taraqsiman muskuller menen qaplang’an.

Shep bo’lmeshege 5 tesik ashiladi: to’rtewi o’kpe venalari tesikleri bolip, besinshisi shep qarinsha menen tutasip turadi. A’dette, on’ ha’m shep o’kpe ha’r biri menen 2 vena tamiri shig’ip, o’kpede kislorod penen toying’an qandi shep bo’lmeshege quyadi, bul venalardin’ bolsa tesikleri qaptal jaylasadi. Ayirminda a’ne sol bir jup vena o’z-ara qosilip, bir venani payda etedi. Sol sebepli bo’lmeshege ashilatug’in vena tamiri tesiklerinin’ sani kemeyedi.
On’ qarinsha

On’ qarinsha ushi to’menge qarag’an u’sh qirli piramida formasinda bolip, diywalinin’ qalinlig’i 5-8 mm, qarinsha ishki ju’zesinde muskul tutamlari kesilisip jay bolip, quramali muskul shigali tosiqlardi ha’m muyan jerlerinde qarinsha boslig’ina shig’ip turatug’in u’sh krussimon osik-sorg’ishsimon muskullerdi payda etedi.

On’ qarinsha boslig’inin’ joqarg’i serbar bo’limi 2 bo’lekke ajiralg’an, arqa ta’repi - denesi on’ bo’lmeshege ashiladi ha’m onin’ tesigi o’kpege baratug’in qan tamir uzaniga qosilip ketedi. Antioventrikulyar tesikte u’sh tabaqli klapan bar, ol qayerde jaylasqanina qarap to’mendegi u’sh bo’lek tabaqag’a bo’linedi, solardan biri araliq tosiq - med ta’repten, ekinshisi alding’i ta’repten, ushinshisi arqa ta’repten jay aldi.

Ha’r bir klapan ushina bolsa sorg’ishsimon muskullardan baslanatug’in jin’ishke nay jipleri birikken. On’ qarinshag’a ashilatug’in o’kpe qan tamiri tesiginin’ awzinda u’sh yarimaysimon klapan jaylasqan, olardan biri alding’i tamanda, qalg’an ekewi arqa tamanda jaylasqan: a’ne sol eki klapannin’ biri medial tamanda ekinshisi lateral tamanda jaylasqan. Qarinsha diastola waqtinda qan tamirindag’i qan arqag’a qaytip, klapanlardi qan menen toltiradi, sol sebepli olardi bir-birine jaqinlastirip, og’an arteriyasi qan tamirin qarinsha boslig’inda ajratip turadi, qan bolsa diastola waqtinda qarinshag’a qaytip quyiladi. Usi waqitta qarinshalar diastolasi bo’leksheler sistolasi bolip, qan aterventrikulyar tesik arqali qarinshalarg’a quyiladi. Qarinshalar sistolasi waqtinda bo’limshelerde diastola boladi. Sol waqitta u’sh tabaqli klapanlar bir-birine jaqinlasip, tesikti jawip qoyadi. Na’tiyjede qan ulshanag’a qaytpastan, o’kpe qan tamirina qarap ag’adi.


Shep qarinsha

Ju’rek shep qarinshasi boslig’i konus ta’rizli bolip, ekige tesigi bar, biri shep bushachani shep qarinsha menen qosip turatug’in oval tu’rindegi eki tabaqali klapan ekinshisi shep aorta menen qosilgan u’sh yarimshar qalqanli boladi. Atriventrikulyar klapan eki tabaqali boladi. Eki tabaqali klapannin’ biri kishirek boladi, shep tamanda arqaraqta ekinshisi u’lkenlew qaptal ta’repinde aldinda jaylasqan ha’r eki klapannin’ erkin halda pay jipleri arqali alding’i ha’m arqa tamanda jaylasqan sorig’ishsimon eni muskulge biriktirilgen.


Shep qarinsha diywalinin’ ishki ju’zesinde et tosiqlari on’ qarinshag’a qarag’anda biraz ko’birek ha’m na’zikrek boladi. Shep qarinsha qisqarip, aorta arqali organizmnin’ ba’rshe organlarina arteriali qan jetkerilip turadi. Sonin’ ushin, bul qarinsha diywalinin’ muskul qabatina qarag’anda (on’ qarinsha qisqarip, vena qani tek o’kpege jetkerip beriledi) hiyla qalin’ (10-15 mm) istelingen. Onin’ qarinsha muskul qabatinin’ qalin’ligi 5-8 mm.

Shep qarinsha on’ qarinshadan ortada jaylasqan qarinshalarg’a tosiq benen ajralip turadi. Qarinshalar ara tosqinlig’inin’ ko’biregi muskulden jaratilg’an boladi, onin’ joqarg’i bo’limine fibroz toqimadan ibarat. Arasinda qarinshalarinin’ tamomila jawip turlaydi, bunda tesik qalg’an halda bala tuwiliw isleri ku’zetiledi (anomaliya).


Ju’rek diywalinin’ du’zilisi.

Ju’rek diywali iri qabatdan: ishki qabat orta (muskul) qabat ha’m sirtqi qabatdan du’zilgen.



  1. Ju’rek diywali ishki qabati endocardium nin’ du’zilisi ha’m rawajlaniwi qan tamir diywalina uqsas bolip, ju’rek muskuli qabatinin’ ishki ju’zesin qaplap turg’an juqa perde.

  2. Orta (muskul) qabati myocardium ju’rek diywalinin’ tiykarg’i bo’limi bolip, bo’lek

ko’ndelen’-targ’il muskul talalarinan du’zilgen orayda jaylasqan ju’rek muskuli talalari tarsimon qaptal birikpeler menen o’z-ara birlesedi. Miokarda talalarinin’ qisqariwi sebepli ju’rek islep turadi. Ju’rektin’ muskul qabati ha’mme bo’limlerde ha’r qiyli du’zilmeni, ju’rek bo’lmesheleri miokarda ju’rek qarinshalari muskul qabatinin’ du’zilisinen u’lken parq qiladi.

Ju’rek bo’lmesheleri miokarda bir qansha a’piwayi du’zilgen bolip, eki qabatdan ibarat:

1) Ju’ze qabati gorizontal (ko’ndelen’) jaylasip, eki bo’lmesheni orap turadi.

2) Shuqir qabati ha’r eki bo’lmesheni bo’lek qaplap turadi.



Ju’rek anomaliyalari.

Jan’a tuwilg’an balalarda ju’regi tu’rli o’zgerislerge ushiraydi. Ju’rek rawajlaniwinda septum interatriale (bo’lmesheler arasindag’i tosiqta) payda bolatug’in foramen ovale bala tuwilg’annan, omirinin’ aqirina shekem jawilmay qaladi. Na’tiyjede qan organizmge O2 jetkerip bere almaydi ha’m tuwma ju’rek keselligi payda boladi. Aorta shep ta’repten emes, on’ qarinshadan shig’iwi mu’mkin. A.pulmonalis shep qarinshadan shig’iwi mu’mkin ha’m t.b.



Paydalanilg’an a’debiyatlar:

  • Anatomiya(atlas N.K.Axmedov)

  • Odam anatomiyasi fanidan amaliy mashg’ulotlar (N.K.Axmedov)

  • http//www.Ziyonet.Uz

  • http//www.med-kitob.Uz



Immun tizimi

medulla ossium

thymus

Tonsilla tubaria

Tonsilla linguinalis

Tonsilla palatina

Tonsilla pharyngea

follikula

noduli lymphoidei solitary

hilus lienalis

splen

Download 30.3 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling