O`rta asrlar va Uyg’onish davri adabiyoti. O`rta asrlarda Evropa adabiyoti

Ёдда тутинг! Трубадурлар шеъриятининг асосий жанрлари:

1. 
   Кансона – севги қўшиғи бўлиб, унда муҳаббат ва диний мавзу ёритилади.
   
2. 
   Сирвента - сиёсий ва шахсий масалаларга бағишланган мунозара руҳидаги қўшиқ.
   
3. 
   Тенцона - севги, адабий-фалсафий мавзуларда икки шоир ўртасидаги шеҳрий диалог.
   
4. 
   Алpба ёки тонг қўшиғида рицарp ўз дўстининг кузатуви остида тунда севгани (бировнинг хотини) билан учрашгани бориши куйланади. Тонг ёриша бошлаши билан дўсти «Тонг қўшиғи» ни айтади ва рицарни огоҳлантиради.
   
5. 
   Пасторела - мавзуси жиҳатидан алpба каби алоҳида воқеани акс эттирган лирик қўшиқ бўлиб, кўпинча суҳбат-диалогдан ташкил топган кичик пpесани эслатади (рицар ва чўпон қиз учрашуви, уни ташлаб кетиши ва бошқалар).
   
6. 
   Мотам қўшиғи - обрўли синёр вафотига ёзилган марсия.
   

Sharq va G’arb aloqalari markazi bo`lmish Provansda shakllangan saroy she`riyatning asosiy mavzui mahbuba go`zalligini maqtash, oshiqning azob-uqbatlarini izhor qilishdan iborat. Ritsar ishqiy she`riyati keyinchalik boshqa Evropa mamlakatlari, ayniqsa Italiyada YOqimli yangi uslub va Olmoniyada minnezanglar she`riyati sifatida keng tarqaladi. Mahbuba qiyofasining go`zalligi ritsar shoirlari uchun (Sharqda ham shunday) birinchi shart edi. Ritsar muhabattida jismoniy yaqinlikka intilish mutloq uchramaydi. Trubadurlar she`rning shakliga, qofiyalanishiga ortiqcha e`tibor berar edilar. Ikki uslub: yorqin uslub (munozara, bahs) tumanli uslub (kinoyali so`zlar, murakkab, mavhum iboralar.) Oddiy xalq tushuna olmaydi. Trubadurlar o`rta asr poeziyasini yangi bosqichga olib chiqdilar. Biroq ularda sun`iylik va shaklbozlikka (formalizm) berilish kuchli bo`lgan. Muhabbat mavzusi ritsarlik lirikasida murakkab sevgi qoidalarini yuzaga keltirib chiqaradi (30 ga yaqin qo`shiqchi trubadur ayollar ham bo`lgan).
Trubadurlar lirikasining eng gullagan davri - XII asr oxirlariga to`g’ri keladi. SHu davrda ijod etgan yirik trubadurlardan biri Bernard de Ventadorndir (taxminan 1140-1195).
U dastlabki she`rlarini o`z sin’orining xotiniga, so`ngra Angliya qirolichasi elenoraga bag’ishlagan (uning xizmatida bo`lgan). Uning she`rlari nafis va ohangdor. Ventadorn she`riyati sevgi ruhi bilan sug’orilgan. U she`rlaridan birida “Qalbingda sevgi bo`lmasa bu dunyoda yashashni hojati yo`q” – deydi. Xonimga: “Men sizni mulkingizman” – deb xitob qiladi. Uning qo`shiqlarini boshqa qo`shiqlardan farqi haqida “ Chin qalbdan chiqqan poeziyagina mening uchun qimmatlidir. Lekin bu faqat haqiqiy sevgi xukmronlik qilgan qalbdagina bo`lishi mumkin. Mening butun borlig’imda sevgi hukumron” – deydi.
Bertran de Born esa aksincha asosan siyosiy mavzuda ijod qilgan. (taxminan 1140-1215 yillar). U o`zining sirventalari bilan mashxur bo`lib, ularda tajavuzkorlik, jang lavhalari, ritsarlar urushlarini tasvirlagan. U qishda bahorni qumsaydi, chunki bahor sevgi fasligina emas, balki harbiy erishlar fasli hamdir.
Uning poeziyasida kurtuazcha nafis tuyg’ular zo`ravonlikka asoslangan eski, dag’al ritsar’ ideallari bilan qo`shilib ketadi. SHuning uchun u oddiy xalqni “surbet”, “yalqov” deb atab, ularni iskanjada saqlashni targ’ib etadi.
U keyinchalik o`z otasiga qarshi bosh ko`targan shahzoda Genrixni qo`llab quvatlaydi. (Go`yoki de Born ota-bolani urushtirib qo`ygan degan gaplar tarqalgan. Shuning uchun bo`lsa kerak, Gyote de Bornni “Faust” asarida do`zaxda tasvirlaydi).
Shahzoda Genrix bezgak kasali bilan og’rib vafot etadi. Born unga bag’ishlangan mashxur marsiyalarini yozadi. U bir qancha sevgi qo`shiqlari ham ijod qilgan.
XIII asr – provans lirikasining so`nish davridir. CHunki bu davrda yangi shahar adabiyoti paydo bo`ldi. SHu bilan birga, 1209 yilda shimolliklar Simon de Monfor boshchiligida janubga xujum qildilar (20 yillik urush) va g’alaba qozongan. Trubadurlarning ko`pchiligi qo`shni Italiya, Piriney yarim oroli, hatto Germaniyaga o`tib ketadi.