Oshqozon ichak-kasalliklarida bemolarning psixologik xususiyatlari Reja

Psixogen anoreksiya va shu bilan bog‘Iiq bo‘Igan boshqa
simptomlar.
Psixogen anoreksiya atamasi 1868 yili W. Gull tomonidan
taklif qilingan. Ishtahaning kayfiyatga g'oyat bog'liqligi shubhasizdir.
«Kecha ovqatni ishtaha bilan tanowul qiluvdim», «bugun kayfiyatim
buzildi, hech narsa yegim kelmayapti» kabi iboralarni tez-tez eshitib
turamiz. Statistik m a’lumotlarga ko‘ra, melanxoliyalar va siklotimiyalarda anoreksiya 40 foiz bemorlarda kuzatilarkan. Ishtahaning
pasayishi bemorlarda ta ’m va hid bilishning buzilishi bilan kechadi
(«bu ovqatning umuman mazasini sezmayapman, hidi ham yomon»).
Agar bemor o‘ziga yoqmagan ovqatni yesa (u sifatli bo‘lishidan
qat’i nazar), ko‘ngli aynib, qusadi, hattoki ichi ketadi. M abodo
ich ketishi to'xtam asa va bemorga «ovqatdan zaharlanish» yoki
«dizenteriya» tashxisi qo‘yilsa, unda yuqorida qayd qilingan belgilar
uzoq vaqt davom etadi.
Ba’zan bem orlarda ishtahaning kuchayib ketishi (bulimiya)
kuzatiladi. Somatik depressiyaga uchragan bem orlar ba’zan shu
darajada ovqatni ko‘p iste’mol qilishadiki, ularshunda ham to ‘yishmaydi. Bir o‘tirishda bir buxanka non, bir lagan osh va uch choynak
choy ichib to'ymagan bemorning guvohi bo'lganmiz. U «oshqozonim cho‘zilib ketgan bo‘lsa kerak» deb, terapevt va jarrohlarga maslahatga
boradi, paraklinik va laboratortekshirishlardan o'tadi. Bemorda organik kasallik aniqlanmaydi va u psixonevrologga maslahatga yuboriladi.
Bemordagi bu holat kuchli oilaviy mojarodan keyin kelib
chiqqan (umr yo‘ldoshi unga xiyonat qilgan). Ba’zi hollarda psixogen
simptomlar bilan tashqi salbiy ta’sir orasida mantiqiy bog‘lanishni
kuzatish mumkin. Masalan, bemorning rafiqasini o‘zi bilan birga
choyxonadagi ulfatdoshi «yoMdan» urgan.
Bulimiya va polifagiya (ko‘p suyuqlik ichish) mexanizmini to‘yish
hissining yo'qolishi bilan tushuntirish mumkin.Bu markazlar gipotalamusda joylashgan bo'lib, u yerdagi maxsus neyronlar «oshqozon
ovqatga toMganligi» to‘g‘risidagi ma’lumotni olmaguncha bemor
o‘zini to'ygandek his qilmaydi. Ipoxondriya va depressiv sindromlarda
aynan mana shu murakkab mexanizm buziladi. Qanday qilib biz
och bo‘]ganligimizni sezamiz? Organizmdagi ovqat resurslari kamayganda, dastlab qonda qand miqdori kamayadi va darrov bu haqdagi
signal gipotalamusdajoylashgan maxsus retseptorlargaborib tushadi.
Bosh miya buning asosida «ovqatlanish kerak» degan qarorni qabul
qiladi. Xo‘sh, bu topshiriq bajarilmasa, nimabo'ladi? Gipotalamus
yadrolari och qolganligimiz to‘g‘risidagi signallarni ma’lum vaqtgacha qabul qiladi (masalan yarim soat, bir soat). Undan keyin miya
«organizmni asrash to‘g‘risida qaror qabul qiladi», ya’ni birinchi
bo'lib jigar va mushaklarda to‘planib yotgan glikogen parchalanib
glukoza, suv va energiyaga aylanadi. Glukoza esa qonga tushib, ochlik
hissini kamaytiradi yoki yo‘qotadi. Shuning uchun ham biroz kutsak,
ochlik hissi o‘tib ketadi.
Nevrozga chalingan bemorlarning aksariyati shirinlikka (ayniqsa
shokoladga, chunki uning tarkibida asabni tetiklashtiruvchi moddalar
ko‘p bo‘ladi), muzqaymoqqa va shirin ta’mli ichimliklar (fanta va
sprayt)ga o‘ch bo‘lishadi. Tarkibida uglevodi bor oziq-ovqatlar ochlikni tez qondiradi, shuning uchun ham ba’zi bemorlar (sog‘ odamlar ham), odatda ovqatlangandan keyin shirinlik iste’mol qilishadi.
Vaqtida tartib bilan ovqatlanish nafaqat oshqozon-ichak kasalliklarining, balki asab buzilishlarining ham oldini oladi.

Ipoxondrik nevrozlarda tez-tez uchrab turadigan yana bir belgi
— bu ko‘ngil aynish va qusishdir. Hissiy qo‘zg‘aluvchan bemorlarda
bu simptomlarni keltirib chiqarish juda osondir. Juda ko‘p hollarda
ko‘ngil aynish, qusish va jig‘ildon qaynashi birgalikda uchraydi.
Atrofdagi hamma narsalar: oziq-ovqatlar, iflos kiyim kiygan odamlar, chang va iflos ko‘chalar ham bunday bemorlarda ko‘ngil aynish va
qusishga sababchi bo‘ladi. Bunday bemorlarni ko'pchilik «injiq» odam
deb ham atashadi. Hozirgi gipodinamiyavahissiy zo‘riqish asrida
bemorlarda bu shikoyatlarning ko‘payganligi «yalqov oshqozon
sindromi» atamasini taklif qilishgacha olib keldi va televideniyeda
bunga qarshi dorilar ham reklama qilina boshlandi. Psixogen ko‘ngil
aynish ovqat bilan bog'liq bo‘lmasligi, qusgandan keyin qolmasligi,
og'izda doimo achchiq ta’m bo'lishi va yegan ovqatning oshqozonga
tushmay tomog‘ida tiqilib turishi bilan tavsiflanadi. Parhyez, odatda,
yordam bermaydi.
Psixosomatik buzilishlarning yana bir turi qabziyatdir. Gastroenterologlarning fikriga ko‘ra, qabziyatdan shikoyat qiluvchi bemorlarning 56 foizida ichak kasalliklari topilmaydi. Bunday bemorlar
psixonevrolog tomonidan tekshirilganda, ulardaipoxondriya, depressiya va isteriya belgilari topiladi. Nevrozlarga chalingan bemorlar
aksariyatining haftasiga zo‘rg‘a bir marta ichi keladi. Asab buzilishlarida
qabziyat sabablarini turlicha tushuntirish mumkin: Birinchidan, bu
bemorlarning aksariyati passiv, kam harakatchan bo‘lishadi, sport
bilan kam shug‘ullanishadi yoki um um an shug‘ullanishmaydi;