O‘simliklarning oziqlanishi

OZIQ ELEMENTLARNING YUTILISHIGA DOIR NAZARIYALAR

• Oziqa elementlarning xujayraga kirib borish yo‘llarini taxminan quyidagicha ifodalash mumkin :
• -molekulalarning xujayradagi “erkin bo‘shliq”qa diffuziya asosida sust yutilishi;
• -sitoplazma yuzasi va pektin–sellyuloza membranalarda fizikaviy – kimyoviy adsorbsiyalanish ;
• - metabolik yo‘l bilan molekulalarning biriktirilishi asosida yutilish;
• - turli tashuvchilar yordamida yutilish;
• - sitoplazma membranalarining faol xarakati;
• - pinotsitoz, fagotsitoz, sekretsiya va boshqalar.
• Oziqa elementlarini ildiz tomonidan yutilishini izoxlash uchun diffuz-osmotik, lipoid, ultrafiltrlanish, adsorbsiyalanish, erkin bo‘shliq, tashuvchi ionlar, ion nasoslari, pinotsitoz, elektrokimyoviy kabi nazariya va taxminlar yaratilgan. Ularning birontasi mustaqil ravishda oziqlanish jarayonini to‘la tushuntirib bera olmaydi.
• O‘simliklarning oziqlanishiga oid nazariyalar o‘simliklar fiziologiyasiga oid qo‘llanmalarda batafsil yoritilgani bois biz ularga o‘g‘it qo‘llash muammolari asosida yondashamiz.

Diffuz-osmotik nazariyasi. Unda o‘simlik xujayrasi osmotik tizim sifatida qaraladi. Oziq moddalarning xujayraga kirishida xujayra shirasi va tashqi eritma konsentratsiyalari o‘rtasidagi farq muxim o‘rin tutadi.

• Diffuz-osmotik nazariyasi. Unda o‘simlik xujayrasi osmotik tizim sifatida qaraladi. Oziq moddalarning xujayraga kirishida xujayra shirasi va tashqi eritma konsentratsiyalari o‘rtasidagi farq muxim o‘rin tutadi.
• Nazariya XIX asr so‘nggida Pfeffer tomonidan yaratilgan. Uning fikricha, oziqa moddalar diffuz ion xarakat natijasida xujayraga kiradi va qo‘shni xujayralarga uzatiladi. Lekin mineral tuz ionlari kattaligini 0,4–0,6 mm ga, xujayra devorlari kanallari radiusini 5–20 mm ga tengligiga e’tibor bersak va uni ildiz xamda tashqi oziq eritmasi o‘rtasida yagona tusik deb xisoblasak, diffuziya natijasida ionlar konsentratsiyasining shunchaki tenglashishi sodir bo‘lar edi. Vaxolangki, o‘simlik xujayrasidagi oziq moddalar konsentratsiyasi ko‘p xollarda tuproq eritmasi konsentratsiyasidan ancha yuqoridir. SHuningdek, tashqi eritma va ildiz xujayrasidagi oziq elementlar miqdorlarining nisbati xam bir-biriga mos kelmaydi.
• Ionlarning tuproq qattiq qismidan tuproq eritmasi tarkibiga o‘tishi jadal jarayon bo‘lib, ildiz tomonidan o‘zlashtirilishga nisbatan 250 marta tezroq sodir bo‘ladi.
• Oziq moddalarning ildiz xujayrasiga yutilishda sitoplazma muxim rol o‘ynaydi. Undagi oqsilsimon moddalar nordon va asosli guruxlar tutgani bois sitoplazmaning yuza qatlami (plazmolema) da musbat va manfiy zaryadlangan maydonchalar xosil bo‘ladi. Musbat zaryadlangan maydonchalarning tashqi qatlamida OH- manfiy zaryadlangan maydonchasida esa HQ guruxlar jamlanadi va ular keyinchalik oziqa muxitidagi ionlar bilan almashinadi.
• Sitoplazma yuzasida bir paytning o‘zida kationlar (KQ, NaQ, NHQ4, MgQ2 va b.) va anionlar (RO4-3, NO3- va b.) adsorbsiyalanishi mumkin. YUtilgan oziq moddalar tonoplastdan utgach, o‘simlikning o‘tkazish tizimiga tushadi.