O`simliкlarning to`qimalarining tuzilishi

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI BIOLOGIYA TA’LIMI YO’NALISHI
1-BOSQICH 123-GURUH TALABASI
CHORIYEVA SEVINCHNING
BOTANIKA FANIDAN
TAYYORLAGAN
TAQDIMOTI

O`simliкlarning HUJAYRASINING TUZILISHI

Reja:

1. O`simliкlarning HUJAYRASINING TUZILISHI

2.o’SIMLIK SITOPLAZMASINING TUZILISHI

Sitoplazma - hujayraning tirik moddasi. Sitoplazma endigina dunyoga kelgan va o4sayotgan hujayrani to'liq egallab olgan bo’adi. U rangsiz, yarim quyuq, yarim suyuq shilimshiq donachasimon tuzilgan. Hujayra o‘sa borgan sari sitoplazma uning devori bo‘ylab joylashadi yoki to‘r shaklini egallab, uning iplari orasida juda ko‘p sonli hujayra shirasi biian toMib turgan vakuolalarni hosil qiladi. Hujayra shirasi - hujayraning hayot faoliyati mahsuli bo4ib, turli moddalarning suvdagi eritmasi hisoblanadi. Hujayra o‘sa borgan sari ko‘p sonli vakuolalar ham birlashib, bir butun markaziy vakuolani hosil qiladi. Bunday holda sitoplazma hujayra devori bo‘ylab joylashadi.
Sitoplazmaning hujayra devori biian chegaralanadigan qatlami bir qadar quyuqlashgan boMib, mustahkam qismi plazmolemma deb ataladi. Sitoplazma vakuoladan o'zining ichki qatlami biian chegaralanib, bu qatlam tonoplast deb ataladi. Plazmolemma va tonoplast sitoplazmaga turli-tuman moddalar o‘tishida muhim rol o'ynaydi. Kimyoviy tarkibiga ko'ra, sitoplazma oqsil, yog4 va lipidiardan tashkil topgan bo4lib, uning kimyoviy tarkibi doimiy ravishda unda ro4y beradigan almashinish reaksiyalari natijasida o4zgarib turadi. Hujayraning hayot faoliyati davomida sitoplazmada turli-tuman moddalar to'planadi. Sitoplazma tarkibining asosiy qismini (85-90% gacha) suv tashkil etadi.
Sitoplazma tarkibidagi muhim moddalardan уana biri - ribonuklein kislotasi (RNK)dir. U hujayrada sodir bo4ladigan har qanday almashinish reaksiyalarida faol ishtirok etadi. RNK tarkibiga azot asoslari (admin, guanin voki sitozin )dan riboza, urosil singari shakarlar ham kiradi. RNK hujayrada oqsil sintez bo'lish jarayoni va sitoplazma biian yadro o 4rtasida boradigan o'zaro aloqa jarayoni muhim rol o4ynaydi. Bu holatning o'zgarishi yoki buzilishi tabiatning o'zgarishi (masalan, haddan tashqari yuqori voki past harorat, kuchli elektr toki, zaharli moddalar ta’siri) natijasida sodir bo4ladi. Bund ay holda sitoplazma kolloidlari коogulatsiуalanadi, konstitusion oqsil va lipoproteidlar cho'kmaga tushadi hamda sitoplazma halok bo'ladi. Uning kolloid holati qayta tiklanmaydi, natijada o4simlik halok bo4ladi.
Sitoplazmaning harakatida suv oHlarining (xlamidomonoda, volvoks), shilimshiqsimonlar (miksornisetlar) va ko‘p hujayrali yuksak o'simliklaming hujayrasi ham kuzatiladi. В unday harakatning asosiy sababi, sitoplazmada almashinish reaksiyalarining doimiy ravishda sodir bo4 lib turishida turlicha bo'ladi. Odatda, sitoplazma harakati ikki xil ko'rinishda narnoyon boiadi
Plastidlar yashil o'simliklar sitoplazmasidagi muhim organoidlardan hisoblanadi. Ular hujayrada boradigan almashinish reaksiyalarining sodir bo'lishida muhim rol o'ynaydi. O‘simliklar olamida zamburug\ miksomitset (shilimshiq) va bakteriyalardan tashqari barcha yashil o'simliklar hujayrasining sitoplazmasida plastidlar mavjud. Plastid tanachalar stromalar deb atalib, yadro singari sitoplazmaga botgan hoida joylashgan. Stromalarning asosini hujayra tarkibidagi kolloid holdagi oqsil va lipidlar tashkil etadi. Plastidlarning tuzilishi va katta-kichikligi uning qaysi to'qimalarda boiishi hamda bajaradigan vazifasiga bog'liq. Hajman ancha yirik boMganligi t
Xloroplastlar yashil rangli tuban va yuksak o'simliklar hujayralari uchun xarakterli. Xloroplast stromasida yashil rangli pigment - xlorofil, to‘q sariq rangli ksantofill pigmentlari sintez qilinadi. Yuksak o'simliklarning xloroplasti yumaloq oval shaklda bo'ladi (6-rasm).
Tuban o‘simliklarda, xususan, suv o4iarida xloropiast xromotofor deb atalib, ulaming shakli nihoyatda turli-tuman (vulduzsimon, tasmasirnon, plastinkasimon, likopcha shakli da) boMadi. Xrom otoforl am i n g turlicha sonda bolishi va shakli suv o'tlarining bar bir turkumi, shunga ko;ra turi uchun xarakterli sistematik belgi hisoblanadi. Ayrim suv o4tlarida likopchasimon yoki plastinkasimon xromotofor hujayrani toMiq egallaydi, Suv o'tlarining xlamidomonada deb ataiadigan turi da likopcha shaklidagi bitta xromotofor, ipsimon spirogira hujayralarida tasmasirnon shakldagi 2 yoki 3 ta xromotofori bor. Yuksak o'simiiklar hujayrasida son-sanoqsiz xlorofiil donachalari mavjud bolib, ulaming soni va shakl tuzilishi to'qirnaning bajaradigan vazifasi bilan bog'liq boladi. Xususan, olma daraxti bargining hujayralarida 50 taga qadar xloropiast borligi kuzatilgan.