O‘tgan yuzyillikning boshlarida rus va G‘arbiy Yevropa olimlarining hozir

MANBASHUNOSLIK VA MATNSHUNOSLIKI

---

63
Matndagi so‘zlovchi nutqini belgi-
lash uchun, boshlab, ushbu bitimga 
aralashayotgan kimsalar aniqlab olin-
mog‘i kerak. Masalan, ushbu vasiqani 
tuzishda qatnashayotgan yuridik kim-
salar quyidagilar:
(1) Chintsu Shiladan kumush qarz 
olib, evaziga o‘z o‘g‘lini ishga topshi-
rayotgan Qaytsu tudung;
(2) Qaytsu tudungga kumush qarz 
berib, evaziga uning yosh o‘g‘lini ishga 
yollayotgan Chintsu Shila; 
(3) Guvohlar ikki kishi: Qutadmish 
Qaya va Sengichun;
(4) Hujjatni tuzuvchi Buyan Qaya. 
Vasiqaning tartibli va chiroyli xat bilan 
yozilganiga qaraganda, harqalay, bu 
kimsa kotib yoki davlat idorasining xo-
dimi (notarius) bo‘luvi kerak.
Muhimi shundaki, vasiqani tuzishda 
qatnashayotgan kishilarning aytayot-
gan so‘zi hujjatni tuzuvchi Buyan 
Qaya tilidan emas, ularning o‘z tilidan 
(nutqidan) berilgan. Bu narsa vasiqan-
ing legitimligi bilan bog‘liq: matn kom-
ponentlarining oldi-berdi jarayonida qa-
tnashayotgan yuridik kimsalarning o‘z 
tilidan berilishi va’daning haqqoniyligi,
hujjatning ishonchliligini ta’minlaydi. 
Yana rasmiy nutqning ta’siri ham os-
hadi.
Matn o‘z mazmuniga ko‘ra quyidagi 
komponentlarga bo‘linadi:
Birinchi komponent: Qaytsu tu-
dungga oldi-berdi uchun kumush kerak 
bo‘lib, o‘z o‘g‘lini Chintsu Shilaga ishga 
topshirganligining ta’kidi: 
Toŋuz yïl, aram ay, on yaŋïqa meŋä, 
Qaytsu tuduŋqa yuŋlaqlïγ kümüš 
kergäk bolup, özümtä tuγmïš Tïtsu atl(ï)
γ oγlumnï Čïntsu Šïlaqa üč yïllïq tutquγ 
berdim. – “To‘ng‘iz yili, aram oyining 
o‘ninchi kuni menga, Qaytsu tudungga 
ishlatish uchun [ya’ni savdo-sotiqqa] 
kumush kerak bo‘lib, o‘zimning tuqqan 
Titsu otli o‘g‘limni Chintsu Shilaga uch 
yil muddatga ishlatish uchun berdim” 
(matnning 1–4- qatorlari).