O‘tkir o‘tanov «umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti»

 
Ijtimoiy ongni shakllantirish metodlari 
O‘quvchilarda  qarashlar  va  e‘tiqodlar  tizimini  shakllantirish  maqsadida  ularning  ongi, 
his-tuyg‘ulari  va  irodasiga  har  tomonlama  ta‘sir  ko‘rsatadi  o‘z  ifodasini  topadi.  Bu  metodning 
mohiyati shundan iboratki, ularning vositasi bilan yosh avlodga nisbatan qilayotgan talablar bola 
ongiga yetkaziladi. "Odamni tarbiyalashning eng asosiy yo‘li ishontiriщdir, odamning e‘tiqodiga 
esa faqat ishontirish bilan tasir qilish mumkin". K.D.Ushinskiy,  
1.  Tushuntirish  -  o‘quvchilarda  e‘tiqod  hosil  qilishning  eng  keng  yoyilgan  metodidir. 
Tushuntirishdan  maqsad  -  bolaga  hatti-harakatlar,  voqyealar  va  hodisalarga  nisbatan  u  yoki  bu 

---

talablarning ijtimoiy, ma‘naviy, estetik mazmunini ochib berishdan, o‘quvchiga xulq-atvorga va 
ijtimoiy munosabatlarga to‘g‘ri baho berishni shakllantirishda ko‘maklashishdan iborat.  
2. Hikoya va suhbat. O‘qituvchining jonli so‘zi orqali hamisha bola shaxsini g‘oyaviy va 
ma‘naviy shakllantirishning ta‘sirchan metodi bo‘lib kelgan. Hikoya uchun mavzu tanlayotganda 
uning  sinf  uchun  aktualligiga,  u  bolalarda  ma‘naviy  ishonch,  kechinma,  his-tuyg‘uni  yuzaga 
keltirishi shart.  
Suhbat  turli  mavzularda:  etika  (insonning  yurish  turin  xaqida),  estetik,  siyosiy  bilim 
beruvchi  bo‘lishi  mumkin.  Suhbat  vaqtida  o‘quvchilar  tinglovchilar  emas,  balki  muhokama 
qilinayotgan  voqyealarning  faol  qatnashchilari  bo‘lishi  kerak.  Suhbatda  o‘qituvchi  bolalarning 
hissiy tajribasiga, ularning konkret bilimlariga tayanadi. 
Mashq va o‘rganish  A.S.Makarenkoning ta‘kidlashicha, tarbiya  - to‘g‘ri  hatti-harakatga 
o‘rgatuvchi  mashqdan  boshqa  narsa  emas.  Mashq  -  bolalar  hayotini  oqilona  bir  maqsadga 
qaratiladi,  har  taraflama  faoliyatini  jamiyatda  qabul  qilingan  normalar  va  qoidalarga  muvofiq, 
tashkil etishdir. Mashq muayyan harakatlar va ishlarni ko‘p marta takrorlashni o‘z ichiga oladi. 
Bola uchun mashq - ongli ijodiy jarayondir. Mashqlar natijasida malaka va ko‘nikmalar, odatlar, 
yangi bilimlar hosil qilinadi, aqliy qobiliyat rivojlantiriladi. 
―O‘yin  sinchkovlik  va  qiziquvchanlik  olovini  o‘t  oldiruvchi  uchqundir",  -  degan  V.A. 
Suxomlinskiy.  O‘quvchilar  hayotida,  ayniqsa  boshlang‘ich  sinflarning  o‘quvchilari  qayotida 
o‘yin faoliyati katta o‘rin tutadi. "Bola uchun o‘yin – voqyelik, - deb yozgan edi K.D.Ushinskiy, 
-  binobarin,  uning  tevarak  atrofidagi  voqyelikdan  ko‘ra  qiziqarliroq  voqyelikdir.  U  bolaga, 
xususan  tushunarli  bo‘lgani  uchun  qiziqdir,  o‘yin  bolaga  shuning  uchun  tushunarliki,  unda 
qisman bolaning o‘zi yaratgan narsa bor".  
Bola  o‘yinda  qanday  bo‘lsa,  u  katta  bo‘lganida  ishda  ham  ko‘p  hollarda  o‘shanday 
bo‘ladi, deb bildirgan. Makarenkoning so‘zlarida katta pedagogik mazmun bor. O‘yin  - bolalar 
jamoaini  jipslashtiradigan  va  rivojlan-  tiradigan  faoliyat  turlaridan  biridir.  Bolalar  o‘yiniga 
e‘tibor bilan razm solinsa, ularning o‘yinlarida kattalar dunyosi qanday aks etishini qanday bilib 
olayotganliklarini ko‘rish mumkin.  
Bola uchun mashq - ongli, ijodiy jarayondir. Mashqlar natijasida malaka va ko‘nikmalar, 
odatlar,  (tajriba)  bilimlar  hosil  kilinadi,  aqliy  qobiliyat  rivojlantiriladi.  K.D.Ushinskiy 
tarbiyaning  vazifasi  xarakterni  shakllantirishdan  hamda  hayotda  hosil  qilingan  e‘tiqod  va 
odatlardan  tarkib  toptirish  deb  hisoblagan.  Odat,  Ushinskiyning  fikricha,  e‘tiqodni  maylga 
aylantiradigan va fikrni ishga aylantiradigan jarayondir. Odat  - odamning ikkinchi tabiati, lekin 
tarbiya sanatiga bo‘ysunadigan tabiatdir.