O‘tkir o‘tanov «umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti»

 
 
Boshlang’ich jamoa strukturasi 
Boshlang‘ich jamoaning strukturasi  ancha murakkabdir. Jamoaning rasmiy va norasmiy 
strukturasi mavjud. 
Boshlang‘ich  jamoa  jamoaning  rasmiy  strukturasini  tashkil  qiladi.  Maktabda 
tarbiyalovchi  jamoa  strukturisida  sinf  yetakchi  rol  o‘ynaydi.  Boshlang‘ich  sinf  jamoaida: 
o‘quvchilarning xilma - xil faoliyati ro‘y berib, bu yerda ular faoliyat tashkilotchilari rolini ham, 
ijrochilar  rolini  ham  bajaradi.  Har  bir  sinfda  boshlang‘ich  jamoalari  bo‘ladi.  Maktabda 
qiziqishlar  bo‘yicha  ishlab  chiqarish  brigadasi,  maktab  o‘rmonchiligi,  sport  seksiyasida 
birgalikda  faoliyat  ko‘rsatish  bo‘yicha  boshlang‘ich  jamoalar  bo‘ladi.  Maktab  o‘quvchisi  ayni 
vaqtda  -  turli  jamoalarning  a‘zosi  bo‘lib,  ularning  har  birida  ijtimoiy  xulq  -  atvor  tajribasini 
xilma - xil bilimlar va malakalarni egallashi mumkin. 
A.S.Makarenko  boshlang‘ich  jamoalarga  birinchi  darajasi  ahamiyat  bergan  edi. 
Boshlang‘ich jamoa - umumiy jamoaning bir qismini tashkil qiluvchi bolalarning eng kamsonni 
gruppasidir. 
Maktablarda boshlang‘ich jamoalarni mustahkamlash va rivojlantirishta e‘tibor beriladi.  
Boshlang‘ich jamoa hayotini quvnoq qilish lozim, biroq bu quvonch oddiy kungil ochish, 
xursandchilikdan  iborat  bo‘lmay,  balki  jiddiy  mehnat  quvonchi  bo‘lmog‘i  lozim.  Belgilangan 
istiqbollar o‘quvchilardan ma‘lum bir iroda kuchni, aqliy va jismoniy kuch ishlatishni, tashabbus 
ko‘rsatishini talab etishi kerak. 
Vazafa  yetarlicha  murakkab  va  qiyin  bo‘lishi  lozim,  ishlar  juda  oson  bajarilsa,  ular 
o‘quvchilarni  qiyinchiliklarni  yengishga,  o‘z  kuchlarini  baholashga  o‘rgatmaydi;  bu  bolalar 
jamoaini rivojlanishiga salbiy ta‘sir etishi mumkin. Jamoa doimo faoliyatda bo‘lishi uchun uning 
oldiga yangi, qiziqarli istiqbollar qo‘yish kerak. 
O‘qish  -  o‘quvchi  faoliyatining  asosiy  turi.  O‘qituvchining  vazifasi  o‘quvchilar  jamoai 
faoliyatini o‘zlashtirishni yuqori ko‘tarish uchun kurashga yunaltirishda iborat. Bu vazifa asosan 
darsda hal etiladi, biroq sinfdan tashqari paytlarda ham o‘quvchilar oldiga ularda fanga, san‘atga, 
texnikaga, amaliy ishlarda qiziqish uyg‘otib borish zarur. 

---

Tarbiyada  hammasi  -  dars  ham,  darsdan  tashqari  vaqtda  bolalarning  har  tomonlama 
qiziqishlarini  o‘stirish  ham,  jamoada  tarbiyalanuvchilarning  o‘zaro  munosabati  ham    asosiy 
masaladir. 
"Jamoani tarbiyalash ishini samimiy ochiq ko‘ngillik va qat‘iy ishonch bilan qo‘yiladigan 
talablarsiz  hal  qilib  bo‘lmaydi,  bu  ish  hamisha  talablardan  boshlanadi‖  -  degan  edi 
A.S.Makarenko. 
Jamoani tashkil etish va jinslashtirishda tayanch yadro - aktivni tuzish va u bilan ishlashni 
yo‘lga qo‘yish katta ahamiyatga ega. Bu to‘g‘rida A.S.Makarenko bunday degan edi: "Men ana 
shy  o‘g‘il  bolalar  va  qizlarda  juda  ko‘p  kamchilik  borligiga  qaramas  etim,  tezroq  mening 
talablarimni o‘z talablari bilan qo‘llab - quvvatlab, umumiy yig‘ishlari, guruhlarda o‘z fikri bilan 
bayon etuvchi aktivistlar guruhini to‘plashga intilar edim".  
"O‘yin o‘ynamaydigan bolalar jamoai chinakam bolalar jamoai bo‘lmaydi".  
Quyi sinf o‘quvchilardan tashkil topgan kolllektivda ishni yaqin istiqbollarni qo‘yishdan 
boshlagan  ma‘qul.  Masalan:  sinf  xonasini  tartibga  keltirish,  shahar  tashqariga  sayr,  zavodga 
ekskursiyaga borish, kino, spektakl ko‘rish.  
O‘quvchilarda  jamoaizmni  tarbiyalash  -  by  avvalo  sinf  boshlang‘ich  kolekktivini 
tarbiyalash, o‘quvchilar hamda sinf jamoai o‘rtasida to‘g‘ri o‘zaro aloqalarni o‘rnatishdan iborat.  
Ko‘p  o‘qituvchilar  o‘quvchilar  jamoaida  tashabbuskorlik  yo‘qligidan,  hamma  narsani 
zo‘rma - zo‘raki bajartirish kerak, deb zorlanadilar. Biroq chinakkam tashabbuskorlik birdaniga 
yuzaga  kelmaydi.  Buning  uchun  avvalo  bolalarni  qaziqtiradigan  kolllektiv  faoliyat  umumiy 
maqsadga  erishish  uchun  kurashish  tajribasi,  shaxsiy  manfatlarni  jamoa  manfaatlariga 
bo‘ysundirish tajribasi lozim. O‘quvchilar oldiga qo‘yilgan talablarning murakkablashib borishi, 
bu  talablar  xarakterining  o‘zgarishib  borishi.  o‘quvchilarning  bir  -  biriga  qo‘yadigan  talablari 
bilan  ularning  o‘zlari  qo‘yadigan  talablari  bilan  o‘zgarib  borishi  yotadi,  o‘quvchilar  jamoasi 
taraqqiyoti  bosqichlari  bir  necha  bosqichdan  iboratdir.  Birinchi  bosqich.  Bu  bosqichda  hali 
jamoa  tuzilmagan,  hali  (jamoa)  aktiv  ajralib  chiqmagan,  tarkib  topmagan  bo‘lib,  bu  davrda 
jamoaning  shaxs  oldiga  qo‘yadigan  talabi  ham  mavjud  bo‘lmaydi,  har  bir  o‘quvchi  faqat  o‘zi 
uchun  javob  beradi,  o‘quvchilar  hali  o‘z  o‘rtoqlariga  talab  qo‘ya  olmaydilar.  Shuning  uchun 
jamoa  taraqqiysini  by  bosqichida  o‘qituvchining  talablari  qat‘iy,  mustahkam,  izchil,  prinsipial 
bo‘lmog‘i  lozim.  O‘qituvchi  o‘quvchilar  oldiga  yuksak  talablar  qo‘yib  borish  bilan  birga,  o‘z 
atrofiga  aktiv  ham  to‘plab  boradi.  Shunday  qilib,  birinchi  bosqichda  pedagoglarning  asosiy 
vazifasi  kelgusida jamoa  yadrosi  bo‘la oladigan  aktivni  aniqlash va tuzishdan iborat  bo‘lmag‘i 
kerak.  
Aktiv  -  o‘qishga  qiziquvchi,  sinf,  maktab  obro‘yini  saqlab  qolishga  harakat  qiluvchi, 
o‘qituvchining talablarini qo‘llab - quvvatlovchi o‘quvchilardir.