O‘tkir o‘tanov «umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti»

5. Maktab yoshidagi o’rta o’quvchilar (o’smirlar) davri. 
 
Bu  davrda  bolaning  jismoniy  va  ruhiy  taraqqiyotida  keskin  o‘zgarishlar  ruy  berishi 
sababli bu davr o‘tish davri  deb ataladi.  Bu  yosh balog‘otga  yetish davri  deb ham  ataladi.  Qiz 
bolalar 13-15  yoshda, o‘g‘illar 16-17  yoshida balog‘otga  yetadilar. O‘smirlar hulqida bir-biriga 
zid holatlar: goh jo‘shqinlik, goh bo‘shanglik, goho ishga kuchli havas paysalga solish, o‘jarlik 
holatlari uchraydi.  
 
O‘smir  ruhiy  rivoji  avvalgiga  nisbatan  ya‘ni  kichik  o‘quvchilarga  nisbatan  ilgarilab 
ketadi.  O‘qish  ta‘sirida  o‘smirning  umumiy,  abstrat  tushunchalarni  tobora  ko‘proq  tushunib  va 
bilishi tezlashadi.  
 
O‘smir  o‘zida  katta  kishilarning  sifatlari  paydo  bo‘layotganini  sezadi.  Ichki  sekresiya 
bezlarining  qayta  qurilishiga  bog‘liq.  Jinsiy  yetilish  davri  boshlanadi.  Ularda  erkaklik  va 

---

ayollikning  tashqi  belgilari  -  ovozining  o‘zgarishi  (durillash,  muylov  chiqishi,  ko‘krak  qafasi 
o‘g‘il va qizlar nafas olishidagi farqlar) paydo bo‘la boshlaydi. 
        O‘smirlar  ruhiyatida  qahramonona  ishlarga,  romantika,  o‘zini  qahramonlar  qatorida 
tasavvur etish kabilar juda kuchli bo‘ladi.  Ularda do‘stlik va birodarlik xislari,  sirdosh do‘stlar 
topish juda kuchli.  
 
U  nima  qilib  bo‘lsa  ham  jamoada  obro‘  qozonishga,  ma‘lum  mavqyeni  egallashga 
intiladi. Bunga yaxshilik bilan erishmasa, sho‘xlik, ba‘zan tartib buzish, o‘qituvchining talabiga 
teskari ish tutishga ham boradi. 
 
Demak, o’smir bilan munosabatda sabr-toqat, vazminlik, ma’lum holda unga mustaqillik 
berish, jamoa hayotiga doir ishlar yuzasidan maslahatlashishi, uning tashabbusidan, intilishi va 
imkoniyatlaridan foydalanishi-bularni to’g’ri tarbiyalashning garovi. Eng muhimi, ular shaxsini 
hurmat qilish, kamsitmaslik, katta bo’lib qolganini tan olishdir.  
 
O‘smirlik  davri  ayrim  pedagog  va  psixologlar,  vrachlar  ta‘kidlaganidek  tarbiyaga 
berilmaydigan davr emas. O‘z vaqtida Jan Jak Russo bu davrni ―Ikkinchi marta tug‘ilishi‖ deb 
atagan edi.