O‘tkir o‘tanov «umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti»

Dars  tiplari  va  strukturasi.  O‘quvchilarni  bilim,  ko‘nikma  va  malakalar  bilan 
qurollantirishda mashg‘ulotlarning asosiy qismi dars tipini tashkil qiladi. Maktab ta‘limi tizimida 
eng ko‘p qo‘llaniladigan dars tiplari quyidagilardir: 
1.  Yangi bilimlarni berish darsi. 
2.  O‘tilgan materialni mustahkamlash darsi. 
3.  O‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini tekshirish darsi. 
4.  Takrorlash – umumlashtirish darsi. 
5.  Aralash dars (yuqoridagi dars tiplarining bir nechtasi bir vaqtda qo‘llaniladi). 
Maktabdagi eng ko‘p qo‘llaniladigan dars tiplaridan biri – yangi bilimlar berish darsidir. 
Odatda bu dars tipi quyidagicha tuziladi: 
-  yangi bilimlarni bayon qilish; 
-  yangi bilimlarni mustahkamlash; 
-  yangi bilimlar ustida mashq qilish; 
-  yangi bilimlarga bog‘liq holda uy vazifalari topshirish va h.k. 

---

Har bir sinfda har bir fanga oid dars turlicha tuziladi. Dars qanchalik xilma-xil tuzilmasin, 
unda  umumiylik  shunchalik  ko‘p  bo‘ladi.  O‘rta  maktablardagi  darsning  tuzilishi  asosan 
quyidagilardir: 
1.  O‘tgan  darsda  o‘tilgan  materiallarni  so‘rash,  o‘quvchilar  bilimini  tekshirib  ko‘rish 
darslari. 
2.  Yangi materialni bayon qilish darslari. 
3.  Yangi materialni mustahkamlash va takrorlash. 
4.  Tekshirish darslari va h.k. 
Dars tiplari. Bilimlarni mustahkamlash darsining tuzilishi: 
1.  Tashkiliy qism. 
2.  Darsning maqsadini belgilash. 
3.  Uyga  berilgan  topshiriqlarning  bajarilishini  tekshirish  va  o‘rganilgan  materialni  mashqlar, 
amaliy laboratoriya va boshqalar yordamida esda yaxshi qoldirish. 
4.  Darsni yakunlash va uyga bajarish uchun topshiriq berish. 
Tekshirish darslarining tuzilishi: 
1.  Tashkiliy qism. 
2.  Darsning maqsadini tushuntirish. 
3.  Nazorat ishlari. 
4.  Darsni yakunlash. 
Dars  jarayoni  frontal,  guruhli,  individual  tashkil  etiladi.  Laboratoriya  ishlari 
mashg‘ulotning xarakteriga qarab turli tipda tashkil qilinadi: 
1.  Sinf o‘quvchilari bilan frontal ravishda olib boriladigan mashg‘ulot. 
2.  Guruh, ya‘ni 6-7 o‘quvchi bilan olib boriladi. 
3.  Sinf  o‘quvchilarining  har  qaysisi  bilan  alohida-alohida  olib  boriladigan  tajriba 
mashg‘ulotlari. 
Frontal  ravishda  olib  boriladigan  mashg‘ulot  tipi  o‘qituvchining  rahbarligida  sinfdagi 
hamma  o‘quvchilarning  bir  xil  asboblardan  foydalangan  holda  bir  turdagi  tajriba  ustida 
ishlashdir.  Lekin  hamma  vaqt  ham  o‘quvchilarni  zarur  bo‘lgan  asboblar  bilan  ta‘minlab 
bo‘lmaydi.  Shuning  uchun  rontal  ravishda  olib  boriladigan  laboratoriya  mashg‘ulotlari  ikki 
shaklda  individual  va  brigada  (guruhli)  shaklida  yo‘lga  qo‘yiladi.  Bunda  o‘qituvchi  o‘ziga 
yordamchilar tayinlab olishi mumkin. O‘qituvchi tajribani boshlashdan oldin o‘quvchilarga yo‘l-
yo‘riqlar berishi kerak. 
Yuqori  sirflarda  o‘quvchilarning  individual  olib boriladigan  mustaqil  tajribalari  faoliyat 
tarzda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlardan farq qiladi. Individul mashg‘ulotlar eksperimental tajriba 
masalalarni  yechishga  qaratilgan  amaliy  ishlardan  iborat  bo‘lib,  bunda  mashg‘ulotlarda  har 
qanday o‘quvchi alohida-alohida tajriba ustida ish olib boradi. 
O‘quvchilarning individual tajribalarining natijalari yozma ravishda yakunlanadi.