Oxirgi besh yilning choraklari bo’yicha mamlakatga turistlar oqimi haqidagi ma‘lumotlari berilgan

Download 173.92 Kb.

bet	1/2
Sana	03.11.2023
Hajmi	173.92 Kb.
	#1741893

1 2

Bog'liq
mustaqil ish ekonometrika

REGRESSIYA NATIJALARI

Oxirgi besh yilning choraklari bo’yicha mamlakatga turistlar oqimi haqidagi ma‘lumotlari berilgan.

Yillar	1-chorak	2-chorak	3-chorak	4-chorak
2014	385837	475343	527363	473418
2015	403996	494878	532033	486807
2016	459803	490901	551753	524578
2017	504970	620804	762304	801996
2018	972264	1349369	1593844	1430742

Topshiriq: Kompyuterda MS Exel dasturiy mahsulidan foydalanib:

1) Sirganchiq ortacha bilan qatorni tekkislang.
2) Mavsumiy komponentalarni baholang.
3) Berilgan vaqtli qatordan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlab trend tenglamasi – additiv modelni tuzing va modelning xatoligini baholang.
4) Berilgan vaqtli qatorni haqiqiy darajalari, tekslangan darajalari, additiv modeldan olingan darajalarini grafikda tasvirlang.
5) Additiv model asosida kelasi yilning choraklari, birinchi va ikkinchi yarim yilliklari hamda yil boyicha turistlar oqimining sonini prognozlang.
Yechish
1) Sirg’anchiq o’rtacha bilan qatorni tekslash uchun MS Exel dasturiga kirib ma‘lumotlarni kiritish uchun ishchi OYNA ochib ma‘lumotlarni kiritiladi(jadvalni ko’rgazmali bo’lishi uchun ma‘lumotlarni A5 katakdan boshlab yozish maqsadga muvofiq. Songra ДАННЫЕ va АНАЛИЗ ДАННЫХ buyruqlaridan foydalanib Инструменты анализа darchasi ochiladi va unda Скользящее среднее instrumenti belgilanib OK tugmasi bosiladi.
Markazlashgan ortachani hisoblash oynasi.
2) Mavsumiy komponentalar baholash uchun turistlar soni(C ustun) bilan markazlashtirilgan o’rtacha (E ustun) orasidagi farq hisoblanadi (F ustun)

yillar	chorak(ming kishi)	4 chorak jami	sirganchiq ort	markazlash s o	mavsumiy baholash
2014	38,5
	47,5	186
	52,7	187,8	46,5	46,725	5,975
	47,3	189,7	46,95	47,1875	0,1125
2015	40,3	190,2	47,425	47,4875	-7,1875
	49,4	191,5	47,55	47,7125	1,6875
	53,2	197,1	47,875	48,575	4,625
	48,6	196,7	49,275	49,225	-0,625
2016	45,9	198,6	49,175	49,4125	-3,5125
	49	202,4	49,65	50,125	-1,125
	55,1	206,9	50,6	51,1625	3,9375
	52,4	219,9	51,725	53,35	-0,95
2017	50,4	241	54,975	57,6125	-7,2125
	62	268,7	60,25	63,7125	-1,7125
	76,2	315,5	67,175	73,025	3,175
	80,1	266,9	78,875	72,8	7,3
2018	97,2	206,6	66,725	59,1875	38,0125
	13,4	140,8	51,65	51,65	-38,25
	15,9
	14,3

Ulardan mavsumiy komponenta(S)larning qiymatlarini hisoblashda foydalaniladi. Buning uchun yillar bo’yicha har bir chorak uchun o’rtacha mavsumiy komponenta qiymatlari (Si )

Ko'rsatkichlar	Yil	Chorak raqam
		1	2	3	4
				5,97	0,11
		-7,18	1,68	4,62	-0,62
		-3,51	-1,12	3,93	-0,95
		-7,21	-1,71	3,17	7,3
		38	-38,2
jami		20,1	-39,35	17,69	5,84
o'rtacha S		5,025	-9,8375	4,4225	1,46
tuzatilgan mavsumiy		1,25625	-2,45938	1,105625	0,365

Choraklar boyicha mavsumiy komponentalar ortachalarining yigindisini nolga teng yoki teng emasligi tekshiriladi: 5.025-9.8375+4.4225+1.46 = 1.07. Yigindi nolga teng bolmaganligi sababli tuzatish koeffitsiyenti hisoblanadi: k = 1.07/ 4 = 0.2675

Mavsumiy komponentalarning choraklar bo‗yicha tuzatilgan qiymatlari o‗rtacha turistlar soni bilan tuzatish koeffitsiyenti(k) orasidagi farqi S S k i  i  , formula yordamida topiladi, bu yerda, i= 1, 2, 3 ,4.
Topilgan qiymatlarni jadvalga qo’yib mavsumiy komponentalarning qiymatlari yigindisi nolga teng bolish shartini takroran tekshirib koramiz:
1,25625-2,45938+1,105625+0,365=0
Nolga teng bo‗lish sharti bajarildi, shunday qilib, turistlar oqimining mavsumiy komponentalari qiymatlari quyidagicha:
I chorak: S1 = 1.25625;
II chorak: S2 =-2,45938;
III chorak: S3 = 1,105625;
IV chorak: S4 = 0,365
Berilgan vaqtli qatordan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlab trend tenglamasi – additiv modelni tuzish va modelning xatoligini baholash
1. Berilgan qatorning darajalari (C ustun)dan mavsumiy komponentalarning qiymatlarini (D ustun) ayiriladi va E ustunda har bir davr uchun faqat tendentsiya va tasodifiy komponentalardan iborat qator hosil bo‗ladi.
2. Trend tenglamasi –additiv modelni tuzish uchun (T+E) qatorni chiziqli trend yordamida analitik tekislanadi. Buning uchun MS Exel dasturining “Регресси buyrugidan foydalanib trendning analitik ifodasining parametrlarini qiymatlari aniqlaniladi.
REGRESSIYA NATIJALARI

t	yt	St	T+S=Yt-St	T	T+S	E=Yt-(T+S)	E^2
-10	38,5	1,25	37,25	50,21	51,46	-12,96	167,9616
-9	47,5	-2,45	49,95	50,13	47,68	-0,18	0,0324
-8	52,7	1,1	51,6	50,05	51,15	1,55	2,4025
-7	47,3	0,36	46,94	49,97	50,33	-3,03	9,1809
-6	40,3	1,25	39,05	49,89	51,14	-10,84	117,5056
-5	49,4	-2,45	51,85	49,81	47,36	2,04	4,1616
-4	53,2	1,1	52,1	49,73	50,83	2,37	5,6169
-3	48,6	0,36	48,24	49,65	50,01	-1,41	1,9881
-2	45,9	1,25	44,65	49,57	50,82	-4,92	24,2064
-1	49	-2,45	51,45	49,49	47,04	1,96	3,8416
1	55,1	1,1	54	49,33	50,43	4,67	21,8089
2	52,4	0,36	52,04	49,25	49,61	2,79	7,7841
3	50,4	1,25	49,15	49,17	50,42	-0,02	0,0004
4	62	-2,45	64,45	49,09	46,64	15,36	235,9296
5	76,2	1,1	75,1	49,01	50,11	26,09	680,6881
6	80,1	0,36	79,74	48,93	49,29	30,81	949,2561
7	97,2	1,25	95,95	48,85	50,1	47,1	2218,41
8	13,4	-2,45	15,85	48,77	46,32	-32,92	1083,726
9	15,9	1,1	14,8	48,69	49,79	-33,89	1148,532
10	14,3	0,36	13,94	48,61	48,97	-34,67	1202,009

Shunday qilib, trendning analitik korinishi:
T=49.47+0.07*t
Ushbu tenglamaga t = 1,2,…,20 qiymatlarni qo’yib, har bir vaqt uchun Tning vaqt bo’yicha qiymatlari topiladi
3. Berilgan vaqtli qatorning har bir darajasidan mavsumiy komponentalarning ta‘sirini chiqarib tashlab, T+E = Y – S qiymatlarini topamiz, Natijada faqat tendentsiya va tasodifiy komponentalardan iborat bolgan qator hosil boladi.