O‘zbek аdabiy tili (morfologiya) toshkent nashriyoti

1. Phrases présentatifs (Презантатив гаплар): Voici (voila) le stylo!
2. Construction binaire (Бинар конструкция) Vraiment, ce n’est pas possible.
3. Mots-propositions (Сўз-гаплар): Ça va? (Аҳвол яхшими?)
Phrases nominales (Наминатив гаплар): Le printemps. (Баҳор)
5. Insertion d’une phrase: a) Prepositions incidents (Кириш гаплар): Il viendra, j’éspère. Ўйлайманки, у келади. b) Prepositions incises (муаллиф гапи): -Je vais à midi, dit Jacques. (Тушлик пайтида бораман, деди Жак ) кабилар ташкил этади.
Ўзбек тилида атипик гапларни СФШСГ лар билан қиёслаi мумкин. Синтактик қуршовда СФШСГларнинг маъно имкониятлари чегараланганлиги, ўзида грамматик шакл талаб этмаслиги, бошқа сўзлар (ва гап бўлаклари) билан семантик жиҳатдан алоқага киришиш қобилиятидан маҳрумлиги, гап бўлаги саналмаслиги ва гапдаги бўлаклар билан боғланмаслиги сингари белгилари аниқлаштирилган. Француз тилида эса бу белгилар тўлиқ асос қилиб олинмаганлиги кузатилади. Шунингдек, СФШСГ лар таркибида учрамайдиган презантатив гаплар бинар конструкция, номинатив гаплар, муаллиф гапи, кириш сўз ва гаплар қаторида сўз-гаплар биргаликда каноник модел (алохида ўзига хос қурилиш) га эга бўлиши сўнгги тадқиқотларда эътироф этилмоқда (3). Тил ва нутқ дихотомияси моҳиятидан келиб чиққанда гапнинг минимал қурилиш қолипи француз ва ўзбек тилларида кескин фарқланади. Гапларнинг формал қурилишида (forme passive subordonnée, constructions binaires, les énonces à un seul terme, l’emphase, mots-propositions алоҳида гап турларида) ҳам худди шу ҳолатни учратамиз.
Семантик - функционал шаклланган гаплар, одатда модал, ундов, тасдиқ-инкор, таклиф-хитоб маъноли сўзлардан иборатдир. Булар ГШГлардан, яъни (WPm) қолипли гаплардан фарқли ўлароқ (W) рамзида берилади (2,1-156). Дарҳақиқат, француз лексикаси ва синтаксиси оралиғида сўз-гап бўлиш қобилиятига эга бўлган лексик бирликлар ҳам мавжуд. Уларнинг лексик-семантик ва синтактик хусусияти шу вақтга қадар илмий асосда аниқлаштирилмаган. Аммо биз юқорида таъкидлаб ўтган СФШСГ ларнинг онтологик белгилари каноник моделли антипик гапларда ҳам ўз ифодасини топганлигини эътироф этган ҳолда бинар конструкция ҳамда презантатив гапларнинг лексик-семантик ва функционал хусусиятлари юзасидан илмий ахборот беришга уринмоқчимиз.
I Француз тили таҳлили шундан далолат берадики, кўплаб гаплар нисбий икки мустақил бўлаклардан иборат бўлиши мумкин. Бундай бўлаклар гап ярусида оппозиция ҳосил қилади. Аммо уларда гап учун характерли бўлган мантиқий ҳукм алоҳида-алоҳида кўзга ташланмайди. Аксинча, оппозициядаги биринчи қисмнинг мазмуни иккинчи қисм (бўлак) мазмуни билан боғланиб изоҳланади ва бу мазмунан боғланиш бир тугал фикрга тенг келади. Бунинг асосий сабаби, содда гапнинг бинар оппозициясида туриш (ўтиш)дир. Бошқача қилиб айтганда, француз тилидан содда гаплар бинар оппозицияга ўтганда нисбий (мустақил) икки компонентли гапларни ҳосил қилади. Уларда компонентлаиккита бўлиб кўринганда ҳам мантиқий ҳукм битта бўлади ва кесимлик кўрсатгичларини йўқотади. Қиёслаймиз: