O`zbek adabiy tilining taraqqiyot bosqichlari

FONEMALAR TASNIFI
B va a fonemalarini bir-biriga solishtirsangiz, ular bir qator belgilari bilan farqlan- ganini ko'rasiz. Birinchidan, b fonemasini talaffuz etganda o'pkadan chiqayotgan havo oqimi labning labga tegishidan hosil bo'lgan to'siqqa urilib uni yorib portlab chiqadi. A fonemasini talaffuz qilayotganda esa o'pkadan chiqayotgan havo hech yerda to'siqqa uchramaydi. Demak, fonemalar o'rtasidagi birinchi farqlanish to'siqqa uchrash-uch- ramaslik belgisi ekan.
Ikkinchidan, b fonemasini talaffuz qilganingizda shovqinga ovoz qo'shiladi. A fone­masi esa faqat ovozdan iborat. Ko'rinadiki, b va a lar o'rtasidagi ikkinchi farqlovchi belgi shovqin belgisidir. Bu belgi b da bor, a da yo'q.
Uchinchidan, a so'z ichida kelib bo'g'in hosil qiladi. B esa bunday xususiyatga ega emas. Demak, fonemalami farqiash uchun xizmat qiladigan belgilardan yana biri bog'in hosil qilish-qilmaslikdir.
Fonemalar bir-biridan o'pkadan chiqayotgan havoning og'iz bo'shlig'ida to'siqqa uchrashi yoki uchramaslik belgisiga ko'ra, shovqinga ega yoki egamaslik belgisiga ko'ra hamda bo'g'in hosil qilish-qilmaslik belgisiga ko'ra ikki turli bo'ladi: unli fonemalar va I undosh fonemalar.
Demak, unli va undosh fonemalar bir-biridan
1) fiziologik-artikulyatsion (talaffuz) jihatdan hosil bo'lishda to'siqqa uchrash yoki uchramasligi;
2) akustik jihatdan shovqin belgisi;
3) vazifaviy jihatdan bo'g'in hosil qilish-qilmaslik belgisiga ko'ra farqlanadi.


MAVZUNI TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR:

1. 
   Unli va undosh fonemalarning farqini ayting.
   
2. 
   Qaysi fonemalar faqat ovozdan iborat?
   
3. 
   Hosil bo'lishda to'siqqa uchraydigan fonemalar qanday nomlanadi?
   
4. 
   A fonemasiga xos bo'lgan xususiyatlami ayting.
   
5. 
   B fonemasiga xos bo'lgan xususiyatlami ayting.
   
6. 
   Qaysi fonemalar bo'g'in hosil qiladi?
   
7. 
   Bo'g'in hosil qila olmaydigan fonemalarga 5 ta misol keltiring.
   
8. 
   Hosil bo'lishda to'siqqa uchramaydigan fonemalarga misol ayting.