O’zbek tili adabiyoti kafedrasi n. Dosanov hozirgi o‘zbek adabiy tili fani bo’yicha

7-ilova
Boshqa turkumlarga oid so‘zlarning olmoshga ko‘chishi
Nutqdagi ma’lum sharoitga qarab ba’zi ot, sifat va sonlarning asl ma’nosi o‘zgarib abstraktlashadi, umumlashadi – olmoshga yaqinlashadi. Bunga pronominalizatsiya deyiladi. (pronom–lotincha olmosh degan ma’noni bildiradi)⁴. Pronominalizatsiya natijasida ot predmetni, sifat belgini, son esa miqdorni bildirmay, olmoshlarga o‘xshash ularga ishora qiladi. Masalan, odam kishi, inson, nafas, ish kabi otlar; ba’zi, boshqa ayrim, tubandagi, quyidagi kabi sifatlar; bir soni olmoshga yaqinlashadi, olmosh funksiyasida qo‘llanadi: Uning ko‘nglini olishga bir inson topilmadi.
So‘zlarning olmoshga yaqinlshuvi asosan quyidagi holatlarda ko‘rinadi:

1. 
   hech qanday affikslar olmay, asosiy morfema shaklida keladi: Odam ketgisi kelayapti. Bir-biridan quvnoq, bir-biridan sog‘lom bolalarning o‘yinlarini ko‘rib, juda quvonasan kishi.
   
2. 
   Son yurkumiga xos ayrim so‘zlar ko‘pincha 3 shaxs egalik affikslarining qo‘shilishi bilan olmoshga yaqinlashadi: Biri kitob o‘qiydi, biri shaxmat o‘ynaydi.
   
3. 
   Ikki boshqa-boshqa so‘z turkumlariga xos bo‘lgan so‘zlar yoki boshqa so‘z turkumidagi bir so‘z-olmosh tipidagi so‘zlarning qo‘shilishi natijasida hosil bo‘lgan ayrim qo‘shma so‘zlar olmosh funksiyasiga yaqinlashadi.
   

8-ilova
O‘qib,konspetlashtirish uchun tavsiya qilingan adabiyotlar:

1. 
   Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. – T., Universitet, 2006.
   

2.Sapayev Q. Hozirgi o‘zbek tili. T., 2009.
3.Tursunov U., Muxtorov X., Rahmatullayev Sh. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – T., O‘zbekiston. 1992.
4.Hojiyev A.Ozbek tili morfologiyasi, morfemikasi va so‘z yasalishining nazariy masalalari.-T.,Fan. 2010.


RAVISH SO‘Z TURKUMI. RAVISHNING MA’NO VA TUZILISHIGA KO‘RA TASNIFI
1-ilova
Reja:
1.Ravishlarning ma’nosi va grammatik belgilari.
2.Ravishlarning ma’no turlari.
3.Ravishlarda daraja.
4.Ravishlarning tuzilishga ko‘ra turlari.