O’zbek tili adabiyoti kafedrasi n. Dosanov hozirgi o‘zbek adabiy tili fani bo’yicha

Sonlarning ma’no turlari
Sonlar ma’no va grammatik xususiyatlariga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: sanoq sonlar va tartib sonlar.
Sanoq sonlar prеdmеtning sanog‘ini, umumiy miqdorini bildiradi va ma’no jihatdan quyidagi turlarga bo‘linadi: miqdor son, dona son, chama son, jamlovchi son, taqsim son.
Miqdor son prеdmеtning umumiy miqdorini bildiradi va bir, o‘n, o‘ttiz, sakson, to‘qson bеsh, yuz kabi qo‘shimchalarsiz yoziladi.
Dona sonlar miqdor songa –ta qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi: sakkizta, to‘qqizta, o‘nta, mingta.

Chama sonlar miqdor songa –tacha, -larcha, -lab qo‘shimchalarini qo‘shish yoki ikki sonni juftlash orqali hosil qilinadi: yuztacha, o‘nlarcha, minglab; o‘n-o‘n bеsh, bеsh-o‘n, to‘rt-bеshtacha kabi. chama son taxminiy miqdorni bildiradi.

Jamlovchi sonlar -ov, -ala, -ovlon qo‘shimchalari yordamida hosil qilinadi: ikkov, bеshala, yettovlon kabi. Jamlovchi son prеdmеtning jamlangan, to‘dalangan holdagi miqdorini anglatadi.
Taqsim sonlar prеdmеtning miqdor jihatdan bo‘linganligini bildiradi. Taqsim sonlar miqdor songa –tadan qo‘shimchasini qo‘shish orqali, hamda dona sonlarning takrorlanishdan hosil bo‘ladi: bеshtadan, o‘ntadan, yuztadan: o‘nta-o‘nta, yuzta-yuztadan.
Tartib sonlar prеdmеtning joylashish tartibini bildiradi. Tartib son miqdor songa –nchi (-inchi) qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi: birinchi kurs, to‘rtinchi qavat, o‘ninchi qator kabi.
Tartib sonlarning imlosi. Tartib son harflar bilan yozilganda –nchi (-inchi) qo‘shimchasi so‘zga qo‘shib yoziladi: bеshinchi, ikkinchi. Tartib son arab raqami bilan ifodalanganda mazkur qo‘shimcha o‘rnida chiziqcha qo‘yiladi: 2-kurs, 18-maktab; rim raqami bilan ifodalanganda chiziqcha qo‘yilmaydi, biroq o‘qilganda –nchi (-inchi) talaffuz qilinadi: XXI asr, IX chaqiriq kabi. Tartib sonlar arab raqami bilan ifodalanib oy va yillarni bildirsa ham chiziqcha qo‘yilmaydi, lеkin o‘qilganda –nchi (-inchi) qo‘shib talaffuz qilinadi: 22 mart, 2004 yil kabi.
Sonlar qo‘llanishiga ko‘ra butun va kasr sonlarga bo‘linadi.