O'zbek tili fani va uning bo'limlari

Лексикология







Сўз



Сўз танлаш қўллаш







2

Сўзларда маъно кўчиши

1

Сўзларнинг маъно турлари



1


2



2.Кўчма маъноси

1.Асосий маъноси

3




1

4



1.Шевага хос сўзлар



4

2

3

1

2

3

5



2. Касб-хунарга оид сузлар



4



1.Метофора

2. Метономия

3.Снекдоха

1. Шаклдош 1. Шаклдош

4. Вазифадошлик



3.Зид маъноли

2. Маънодош


4. Паронимлар


3.Эскирган сўзлар


4. Атамалар



5. Янги пайдо бўлгансўзлар


6. Фразеология ибора ва фразеологик боғланиш, иборанинг маъно таркиби, тури каби билан шуғулланади.
1. Кўп маъноли ибора

1



ИБОРА


2



4


4.Антоним 2.Омоним
ибора ибора

3


3.Синоним ибора

7. Лексикография (луғатшунослик). Маълум бир ёки бирдан ортиқ тил сўзини йиғиб, тизимлаштирган ҳолда луғатда бериш луғатчилик дейилади. Лексикография, яъни луғатшунослик луғат ва унинг тури, турли луғат яратишнинг назарий масаласини ўрганади.







Морфемика'> 8. Морфемика (сўз таркиби) сўзнинг маъноли қисми - ўзак ва қўшимча, унинг хусусияти ва тури, қўшимчанинг вазифаси, тузилиши, жойлашиши кабини текширади. У юнонча morphe- форма, шакл сўзидан олинган. Асосан ўзак ва қўшимчаларнинг келиб чиқиш тарихи ва қўлланилиш усулларини ўргатади.



Морфемика

АСОС





ҚЎШИМЧА


9. Сўз ясалиши ҳар қандай усул билан бўлса-да, янги сўз ҳосил қилиш йўли ва қонуниятини ўрганади. Ўзбек тилида тўртта сўз туркуми- от, сифат, феъл, равиш ясалиши тан олинади. Ясама сон ва олмош тилда мавжуд эмас. Тарихий ва замонавий сўз ясалиши мавжуд. Замонавий сўз ясалишида ясама сўзнинг ўзакка алоқаси сезилиб туради. Масалан: китобхон сўзи китоб сўзи билан алоқадорлиги сезилиб туради. Тарихий сўз ясалишда ясама сўзнинг ўзакка алоқаси сезилмайди.Масалан: қишлоқ, овлоқ сўзи қиш, ов сўзига боғлаб бўлмайди.



10. Морфология грамматиканинг бир қисми, сўзнинг грамматик маъноси, шаклий (морфологик) ва вазифавий (синтактик) хусусиятига кўра гуруҳланиши 2-туркумга ажратилиши, грамматик ўзгариши, грамматик қўшимча ҳақидаги таълимот.У юнонча morphe ва logos сўзидан олинган бўлиб, “шакл хақидаги фан” маъносини англатади.Морфологияда сўз туркумлари, унга хос грамматик категория ва грамматик шакл, бу шаклни хосил қилиш йўли ва воситаси ўрганилади. Морфологиянинг обекти, асосан, сўзнинг шакл ясалиши масаласи. Сўзнинг шакл ясовчи қўшимча ва номустақил сўзни олиши шакл ясалиши, ўзгариши дейилади.



Сифат

Сон

ОТ

Мустақил сўз туркуми



Феъл





Равиш

Морфология



Олмош





Кўмакчи



Боғловчи



Ёрдамчи сўз туркуми



Юклама



Модал сўз



Тақлид сўз

Ундов

11. Синтаксис ҳам грамматиканинг бир қисми бўлиб, сўзнинг ўзаро эркин боғланиши, бу эркин боғланиш натижасида ҳосил бўлган сўз бирикмаси ва гап, унинг тури ва хусусиятини ўрганади. Сўзнинг тилдаги муайян қонун-қоида асосида ўзаро бирикувидан сўз бирикмаси ва гап хосил бқлади. Сўз бирикмаси ва гап қурилиши хамда ифода мазмунига кўра фарқланади. Синтаксисда сўз бирикмаси ва гап қурилиши масаласи ўрганилади. У юнонча syntaxis “қуриш, тузиш” сўзларидан олинган.



Синтаксис



Шахси ноъмалум гап



Шахси маълум гап



Шахси умумлашган гап