36-mavzu: Fe’lning xoslangan shakllari
Reja:
1.Fe’lning xoslangan shakllari haqida ma’lumot.
2.Ravishdoshning ifodalanishi.
3.Sifatdoshni ifodalanishi.
4.Harakat nomining ifodalanishi.
Fe’lning ma’lum sintaktik vazifani bajarishga xoslangan shakllari vazifadosh (xoslangan) shakllar deb ataladi. Bulargaravishdosh, sifatdosh, harakatnomikiradi.
1.Ravishdosh ish-harakatning belgisini, uning maqsadini, paytini, bildirgan fe’lshaklidir. Ravishdosh fe’lga bog’lanib, qo’shimcha hol bo’lib keladi. Ravishdoshlar bo’lishdi-bo’lishsizlikni, bildira oladi, o’qib-bo’lishli, aniq nisbatda, o’qitmay-bo’lishsiz, orttirma nisbatda.
Ravishdoshlar quyidagicha hosil bo’ladi:
1)–b, -ib, qo’shimchalari bilan: borib, o’qib
2)–a, -y qo’shimchalari bilan: kula-kula, o’qiy-o’qi
3)–gach, -kach, -qach,- guncha, -kuncha qo’shimchalari bilan:o’tgach, tuqqach, chiqqach, kelguncha, oqquncha, tikkuncha.
4)–gani, -qani, -kani qo’shimchalari bilan: o’qigani keldi. Ko’chat ekkani bordik. Mol boqqani chiqdi. Bu qo’shimchaning –galiko’rinishi ham bor: Idish so’ragali chiqdi.
5)–gudek qo’shimchasi bilan: yiqilgudek.
Ravishdoshlar ma’no jihatidan quyidagi turlarga bo’linadi:
1.Payt ravishdoshlari–gach,-kach, -qach, -guncha, -kunchaqo’shimchalari bilan yasaladi.
2.Holat ravishdoshlari–b, -ib, -a, -y qo’shimchalari bilan yasaladi.
3.Maqsad ravishdoshi–gani, -qani, -kani, -galiqo’shimchalari bilan yasaladi.
2.Sifatdosh narsa-buyumning belgisini bildiradigan fe’l shaklidir. Sifatdosh fe’l singari ish-harakatni anglatib, zamon, nisbat, bo’lishli-bo’lishsizlikni bildiradi: qolgan – bo’lishli, o’tgan zamon aniq nisbatda. Sifatdoshsifat kabi otga bog’lanib, uning belgisini bildiradi, gapda aniqlovch bo’lib keladi: O’quvchilar to’qilgan paxtalarni terishdi.
Sifatdoshlarning bo’lishsiz shakllari quyidagicha yasaladi: borgan – bormagan, borayotgan – bormayotgan, borar – bormas, boradigan – bormaydigan.
Sifatdoshlar zamon bo’yicha quyidagicha yasaladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
