O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

4-topshiriq:Berilgan fe’llarni o’tgan zamon davom fe’li shaklida qo’llab, gaplar tuzing.

Na’muna: tanishmoq – tanir edim, qo’rqmoq – qo’rqar edim.
Qatnashmoq, bajarmoq, o’zlashtirmoq, ulgurmoq, o’rganmoq.


35-mavzu: Fe’l mayllari

Reja:
1.Mayl tushunchasi.
2.Fe’llarda mayl kategoriyasining ifodalanishi.
So’zlovchining ish-harakatga moyilligi fe’l mayli deyiladi.
Fe’llarda beshta mayl bor:


1.Xabar (ijro, aniqlik) maylidagi fe’llar ish-harakatining uch zamondan birida bajarilish-bajarilmasligini bildiradi: yozdi, kelyapti, bormoqchi. Bunday fe’llar darak gapning kesimi bo’lib keladi.

2.Buyruq-istakmaylidagi fe’llar ish-harakat haqidabuyruq, istak, maslahat, iltimos kabi ma’nolarni bildiradi: Bunday fe’llar –(a)y, -gin, -sin, -aylik, -ing(iz), - sinlarqo’shimchalari yordamida yasaladi: yozay, o’qiy, yozgin, yozsin, o’qiylik, boring(iz).

3.Shart maylidagi fe’llar biror ish-harakatining bajarilishi uchun undan oldin bajarilishi shart bo’lgan ish-harakatni, biror ish-harakatning bajarilish-bajarilmasligi haqida istak, maslahat, faraz kabi ma’nolarni anglatadi va–saqo’shimchasi yordamida hosil qilinadi: borsa, kelsam, yursak.
Bu maylidagi fe’llar sof shart ma’nosini (Kelsa, boramiz), orzi-istak (Qani endi, o’qishga kirsam), iltimos, maslahat (O’sha kishini chaqirib bersangiz), faraz (Yomgir yog’sa kerak), payt (Tashqariga chiqsam, ukam turibti), buyruq-istak mayliga xos (Gapirsangiz-chi!) ma’nolarini ifodalaydi. Bu fe’llar ekan fe’li bilan qo’llansa, shart ma’nosiga istak ham qo’shiladi: o’qisa ekan…


4.Maqsad maylidagi fe’llar ish-harakatni bajaruvchining maqsadi, mo’ljali, niyatini bildiradi. Bu fe’llarning o’tgan zamon shakli, hozirgi zamon shakli va kelasi zamon shakllari bor: kelmoqchi, bormoqchibo’lyapman, bormoqchi bo’laman.